İsveç’te Ulf Kristersson iş başında gelmesiyle NATO’ya üyelik konusunda Türkiye ile diyalogda büyük bir ivme kazandı. Çarşamba günü Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’la bir telefon görüşmesi yapan yeni Başbakan, 8 Kasım’da Ankara’ya gitti. Bundan önceki 4 Kasım’da ise Erdoğan ve NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg İstanbul’da bir gelecek.

Sürecin hızlandırılmasına yönelik gelişmeler bununla ilgili sonlu değil. Hafta başında İsveç’in yeni Dışişleri Bakanı Tobias Billström, NATO’ya katılım için Türkiye ile yapılan muahedye hukuk çerçevesinin tam olarak toplantılarını yaptığını söyledi. Gününde İsveç ve Maliye Parlamentosundan Pazartesi organizasyonu, Salı günü ise Adalet Bakanlığı komitesi Türk muhataplarıyla Ankara’daydı.

İsveç’in yeni Başbakanı Ulf Kristersson, Cumhurbaşkanı Erdoğan’la görüştü Fotoğraf: TT HABER AJANSI via REUTERS

“Türkiye’nin hareket alanı yok”

Sürece Dai DW Türkçe’ye değerlendirmede bulunan Almanya merkezli niyet odaklı SWP araştırmacısı Dr. Mehmet Yegin, pek çok NATO üyesi için tartışmanın sona erdiğini, artık kayıt olduktan sonra neler yapılacağın konuşulmaya başlandığını söyledi.

“Türkiye bu ülkelerle bir mutabakat anlaşması imzaladı. Bu aşamadan sonra pek bir hareket alanı yok” diyen Yegin’e bağlı, Türkiye’nin itirazının önemli bir bileşeni bulunmuyor. Yegin kelamlarını “İç siyaset amaçlı bir yaklaşım. Bu iki ülkenin NATO’ya katılımı Türkiye’nin risk algısını olumsuz yönde etkilemez. Aslında yakın coğrafyada da değiller” halinde devam etti.

Seçim süreci uzatılır mı?

Şu ana kadar NATO’nun 30 üyesinden 28’inin parlamentoları, iki yeni üyenin katılımına onay verdi. Macaristan hükümetinin Aralık ortasına kadar onay sürecinin tamamlanacağını açıklamıştı. Yıllar geçtikçe sadece Türkiye’nin yaşamış olması bekleniyor.

Bu durumda esasen bağ Rusyaları ve Yunanistan’ın bozulmaması yüzünden Batı kamuoyunda makus olan Türkiye’ye bakışın daha da bozulabileceğini Türkiye’nin eski Los Angeles Başkonsolosu Gülru Gezer, lakin onay sürecinin devam ettiği durumlarda bir krizin yaşanmaması için orta formül üretildiğini anlattı.

NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’in 20 Ekim’de yaptığı “Üyelik gerçekleşene kadar Rusya’dan gelen bir tehdit NATO müttefikleri harekete geçecektir” şeklindeki açıklamayı hatırlayan Gezer, “Stoltenberg tüm üyelerinin kaydı olmadan tek başına bu şekilde bir açıklama yapamazsınız” dedi.

Metnin Türkiye’nin de görüşüne sorulmuş ve bir itiraz gelmemiş olması kaydeden Gezer, NATO’nun birebir açıklamayı işgal öncesinde Ukrayna için yapılmadığına dikkat edilmemesi bunun ittifakların birbirlerini muhafazasını öngören 5’inci unsurun çalıştırılmasına benzer olduğunu belirtti.

Dr. Yegin’e sunulan bahis seçimlerinde siyaset gereci olarak kullanılması istenebilir, bunun da sürecin geciktirilmesi bekleniyor.

“Hükümetin dış siyasette önemli adımlar atabileceğine dair sembolik bir sorun. ‘Biz olay demezsek olmaz’, ‘Muhalefetin adayı bunu yapabilir mi’ şeklinde telaffuzlarla seçimlerde kullanılabilir” .

Yegin, “Karşı taraf Türkiye’nin taleplerine karşılık olarak ödeme yaparken, diğer tüm üyeler onay vermişken beklemek manalı değil. Rusya ile şiddetli bir periyottan geçilirken Türkiye’nin bunu yavaşlatması zihinsellerde âlâ bir imaj bırakmayacaktır” diye konuştu.

DW Türkçe’ye değerlendirmede bulunan Gülru Gezer de yeni İsveç Başbakanı’nın misyona gelir gelmez “Türkiye’nin korkularını gidereceklerini” söyleyerek aktararak “Ancak Türkiye somut adımlar atılana kadar veto ısrarını devamte kararlı görünüyor” lisana dile getirdi.

İsveç ve Finlandiya neden NATO’ya üye olmak istedi?

Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrasında Finlandiya ve İsveç’in NATO üyesi olması için görüşmeler başlatılmıştı. Lakin NATO’ya yeni üyenin kabulü için tüm ittifak anlaşmalarının onaylanması gerekiyor. Türkiye, bu türün terörist rejimi üyelerinin bulunduğu teziyle yeni kabulüne mani oldu.

İsveç ve Finlandiya heyetleri geçen Mayıs ayında Ankara’ya gitmişti Fotoğraf: Türkiye Cumhurbaşkanlığı/AA/picture Alliance

Türkiye, Finlandiya ve İsveç daha sonra Haziran ayında Madrid’de düzenlenen NATO zirvesi sırasında Üçlü Muhtıra imzalandı. Muhtıra ile Stockholm ve Helsinki, “terör zanlılarının hudut dışı yahut Ankara’dan gelecek patlama adına iade edilmesi” değerlendirmeyi kabul ettiler. Şu ana kadar Stockholm, Türkiye’ye bir kişinin gittiğine verdi lakin bu dava terörle değil, dolandırıcılıkla ilgiliydi. İsveç ayrıyeten, Eylül ayında Türkiye’ye askeri gereç satışı başlangıç ​​manileri kaldırıldı.

Stockholm ve Helsinki hükümetlerinin, Türkiye’nin sıkıntılarını giderici açıklamalarına karşın seçimlerin beklenmesi durumunda üçlü mutabakat üzerinden bir yıllık yakın zaman olacak. Bunun içinde Türkiye’ye bakış olumsuz etkileyeceğini kaydeden Yegin, “Kendilerini Türkiye’nin İsveç’te beklediğini ve kuzeyi unutmaz. Bir kere üye olduğunda ittifakın başka ortaklarına Türkiye’den daha yakın olacaklar” diyerek onay sonrasında alakaların Ankara’da durabileceğini belirtti.

İsveç ve Finlandiya hükümetlerinin Türkiye’ye verdiği teminatlar kendi ülkelerindeki insan hakları ihlallerine yol açılacağı tenkitlere neden oluyor.

F-16’ların akıbeti

Öte yandan Türkiye’nin iki üyesinin kabulüne onay verilmesi için ABD ile devam eden F-16 savaş uçağının tedarik işleminin beklendiği incelemeler de yapılıyor. Lakin kişisel olarak bu iki sürecin farklı olarak değerlendirilmesi.

Savaş uçaklarının satışı konusunda olumlu bir hava yakalandığını ancak her şeyi kaydedebildiğini kaydeden Gezer, Türkiye’yi rahatsız eden kısıtlamanın senatodan çıkarıldığını ancak taslağın son durumunun Kasım ayındaki orta seçimler sonrasında alacağını söyledi.

ABD’nin 2023 yılı savunma bütçesine ilişkin bir husus, Türkiye’ye F-16 satışı için, bu uçakların “Yunanistan hava alanında tekrarlanan tahsissiz uçuşlarda kullanılmasına dair somut adımlar atılması” kaide koşuyor. Türkiye’nin itiraz etmediği, Temsilciler Meclisi’nden geçen metinde yer alırken, Senato’daki metinden oğlu anda çıkarıldı. Kasım seçimleri sonrasında Kongre’nin iki kanadı, bütçe taslağının uyumlaştırılmasına çalışır. Yunanistan’la ilgili kısıtlamanın akıbeti burada aşikâr olacak.

ABD’nin Yunanistan’da bloke olduğunu kaydeden Yegin ise, “Bu yalnızca Kongre’deki Yunan lobisinin tesiri ile açıklanamıyor. ABD Yunanistan’a uzun süredir izinli yatırım yapılıyor ve bölgede sağlam bir ortak olarak görülüyor” dedi.

Yine de Türkiye’ye F-16 satışının Amerikan çıkarlarını kaydettiğini kaydeden Yegin, “Mevcut ekonomik açıdan Amerikan parçaları için değerli bir para. Ayrıyeten Türkiye alamazsa alternatif arayacağını bildirdi. Satış için direnmek manalı değil” tabirlerini kullandı.

Yegin, Türkiye’ye savaş uçağı satışının Yunanistan’la güç istikrarını bozmayacağını, zira Atina’nın F-35 satın alma durumunu da kaydetti.

Rusya’dan hava savunma füzeleri için F-35 savaş uçağı programının iptal edildiği Türkiye, bunun yerine 40 adet yeni F-16 almayı ve mevcutların modernizasyonunu talep ediyor.