Türkiye yeni kayıtlı yıla nasıl bir yargıyla giriyor?

Türkiye, yeni isimli sistematik yargıda yaşanan bir dizi sıkıntıyla oluşuyor. Bir yanda muhaliflere yönelik verilen gözaltı, şematik kararlar ile açılan soruşturma ve davalar tenkit halinde, diğer yandan yargılamaya yönelik bağımsız ve durmadan davranmayan tenkitleri artıyor. Bilhassa 15 Temmuz darbe girişiminin akabinde yargıdaki takımlara, AKP’ye yakın isimlerle tarikata, cemaat mensuplarının doldurulduğu savı öne çıkıyor. Adalet Bakanı ve yardımcısının yer aldığı Yargıçlar ve Savcılar Şurası’nın (HSK) yapısını tartışmayı yaratırken, iktidar hakimi ve savcılara “coğrafi kesinliği” kelamını hala yerine getirmedi. Öte yandan HDP kapatma davası, Ekrem İmamoğlu davası, Kobani davası yeni isimli yılda sonuç sürekli takip edilecek ve 2023 seçimlerini doğrudan destekleyen davalar olacak.

20 Temmuz’da başlayan isimli tatil, 31 Ağustos prestijiyle sona erdi. 2022-2023 dönemini kapsayan Yeni İsimli Yıl 1 Eylül Perşembe prestijiyle başladı. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’na göre yargı; üç devletin erkinden biri yasama ve yürütme halindedir. Bağımsızlığı ve anayasal teminat altında anayasallığı. Anayasanın 138. Unsuruna bağlı, hiçbir kişi ve kurum, hakim ve savcılara satın alma ve talimat veremiyor, telkinde bulunamıyor.

Ancak Türkiye’de yargı, bir türlü gündemden düşmüyor; gündemdeki kararlarla sık sık tartışmaların odağına yerleşiyor. DW Türkçe, yeni çevrimli yılın münasebetiyle “Türkiye’deki yargı”ya sadık kaldı.

Kaç hakim ve savcı var mı?

Adalet Bakanlığı’nın son aktüel bilgilerine göre, 2021 yılı sonu prestijiyle Türkiye’de toplam 23 bin 103 hakim ve savcı görevi yapıyor. Savcı sayısı 7 bin 489’ken, hakim sayısı ise 15 bin 614 olarak kayıtlara geçti. 2014 yılında Türkiye’de yaklaşık 15 bin hakim ve savcı bulunuyordu.

Hakim ve savcıların evrak giderleri artıyor

2021 yılında bir hakim ve savcıya düşen evrak dağıtımları 2020 yılına gelindiğinde gözleniyor. 2020 yılında bir savcıya, geçmiş yıllarda devredilenle birlikte bin 409 evrak düşerken, bu sayı 2021’de bin 418’e yükseldi.

Bir hakime 2020’de düşen belge sayısı 709 olarak tespit edilirken, 2021’de bu sayı 799 oldu.

9,8 milyon soruşturmada, 14 milyon kişi şüpheli

Türkiye’de açılan dava ve soruşturma soruşturması ile önemli bir artış yaşandı. 2020’de 8 milyon 995 bin soruşturma varken, geçen yıl bu sayı yaklaşık 1 milyon artarak 9 milyon 856 bine yükseldi. Bu soruşturmalardaki şüphe dolu sayıdan geçen yıl 14 milyon 345 bin 936 oldu. Bu sayı 2020’de yaklaşık 13 milyondu.

Bu belgelerde kusur sayısı ise 10 milyon 903 bin olarak tespit edildi. Geçen yıl açılan soruşturmaların yaklaşık 5 milyonuna takipsizlik kararı verilirken, 2 milyon 898 binine ise dava açıldı. Yani takipsizlik verilen evrakların, geçen yılki soruşturmaların yüzde 55,7’sini oluşturdu.

Dava sayısı 3 milyonu aştı

2021 yılındaki dava sayısı 2020’ye artarak 3 milyon 290 bin oldu. Bu davalarda 2 milyon 529 bin mahkûmiyet çıkarken, beraat sayıları ise 756 bin 767 oldu. 674 bin 814 belgede ise kararın açıklanmasının geri alınmasına karar verildi.

Hâkim ve savcılara bakanlığı kesin kelam tutulmadı

Hâkim ve savcılar, iş ayrılıklarının yanı sıra birçok sorun da yüz yüze. İnsan Hakları Planı’nda 6 ay içinde hakim ve savcılara bakanlığın vereceği kelamın tam olarak, bir yılı aşkın vakittir hayata geçirilemediği belirtildi. Adalet Bakanlığı, bu hususta hazırlanan uygulama takvimine karşılık, hakim ve savcılar sürgün korkusu yaşamadan vazifelerini yapmalarını sağlayacak yardımık teminata kavuşamadı.

Yargının hemen kıdemsiz

15 Temmuz darbe girişiminin akabinde yaşanan ihraçlardan sonra yargıda değerli bir hakim ve savcının açığı doğdu. İktidar, bu arıların temizlenmesi için önceki 70 puanlık barajını kaldırdı. Yaklaşık 5 bin barajsız olmak üzere günümüze kadar yargıya 12 bin yeni hakim ve savcı getirildi. Bu hakim ve savcıların değerli bir kısmı kâfi stajın yaptırılmasından misyona başladı. Bu nedenle yargı mensuplarının ayrık kıdemi, 5 yıl kaldı.

Bu kıdemsiz hakim ve savcılar, kısa bir süreliğine Ankara ve İstanbul’da birinci sınıf yargılama hizmetlerinin görevini yerine getirmesi gereken kentlere atandı. Gazeteci Sedef Kabaş ve pop müzik sanatkarı Gülşen’i tutuklatan İstanbul Savcısı Türkşad Kunthan Uçuk’un, 30 Eylül 2021’de mesleğe başladığı ortaya çıkmıştı.

Yargıda boşalan takımlar kimlerle dolduruldu?

AKP iktidarı, 2010 yılında yaptığı anayasa değişiklikleri referandumuyla yargıda Gülen’in yaptığının hakimiyet kurmasına neden oldu. Lakin 17-25 Aralık soruşturmaları sonrasında iktidarla Gülen’in yapılanması ortasında güç uğraşı başladı. Gülen’in yeniden yapılanması, 15 Temmuz 2016’daki başarısız darbe girişiminin akabinde devlet takımlarından açıklama yapılmaya başlandı. Ancak Gülen’in yapılanmasından boşalan takımlara bu kere Hakyolcular, Menzililer, MGV’ciler (Milli Gençlik Vakfı), İstanbul Kümesi ve milliyetçiler olmak üzere öteki tarikat yahut kümelerin getirildiği biliniyordu.

Yargı meselesinde HSK’nın rolü ne?

Yargıyla ilgili tartışmaların bir odağında ise Yargıçlar ve Savcılar Şurası bulunuyor. Anayasaya göre HSK’nın Lideri Adalet Bakanı ve bir Bakan Yardımcısı üyesi. Konseyde geniş yetkilere sahip olan Adalet Bakanı’nın iradesi dışında bir karar çıkması mümkün değil. Tekrar HSK’nın üyelerini AKP ve MHP’nin çoğunlukta olduğu TBMM ve Cumhurbaşkanı seçti. Son yapılan seçimde üç üye dahil, heyetin tüm üyelerin yönetimlerinden oluşturulduğu.

Peki, HSK’nın bağımsızlığı ve tarafsızlığı açısından değeri ne? Yargıçlar ve Savcılar Şurası, hakim ve savcıların atama, yer değiştirme, soruşturma alma, soruşturma açma ve ihraç etme yetkisine sahiptir. Bu nedenle HSK altında bir AKP iktidarının denetimi, yargıyı buna paralel olarak şekillendirebiliyor. Bilhassa başta Ankara ve İstanbul olmak üzere başsavcılıklar, terör cürümlerine bakan savcılık ve mahkemeler ile şerit kararlarına bakan sulh ceza hakimlikleri HSK tarafından “kontrol altında” tutuluyor. Örneğin Cemal Kaşıkçı’nın evrakının Suudi Arabistan’a bölümünde karşı çıkan mahkeme lideri Nimet Demir, HSK tarafından İstanbul’dan Kahramanmaraş’a sürülmüştü. HSK, aynı zamanda Yargıtay ve Danıştay üyeliklerine de atamalar yapıyor.

Yargı ne kadar ödüyor?

Türkiye’de yargıya yönelik en sert tenkit, iktidardaki muhalifleri sindirmek için kullanılan bir araç olduğu tezi oldu. Yargıdan çıkan kararlar, bu müzakereler. Son olarak müzikçi Gülşen, imam hatip okullarına yönelik kelamları nedeniyle önceden tutuklandı, akabinde konut hapsine alındı. “Namaz kılmayanlar öldürülebilir” şeklinde açıklama yapan İlahiyatçı Ebubekir Sifil hakkında ise rastgele bir süreç yapılmadı. İktidarın protesto edildiği Seyahat davasında mahkûmiyet kararı çıktı. Osman Kavala, yaklaşık 5 yıldır cezaevinde. HDP’nin eski genel sorumluluğu Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ başta olmak üzere çok sayıda HDP’li siyasetçi yargılama kararıyla tutuklu olarak yargılanıyor. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) ihlal kararlarına rağmen Kavala ve Demirtaş mahkemeler tarafından özgür bırakılmadı.

Peker’in savları soruşturulmuyor

Organize kabahat örgütlenme süreci sanığı Sedat Peker, iktidar mensuplarının da ortasında yer aldığı birçok kişi hakkında başlangıçta katılıyor, sanal bahis ve rüşvet şeklinde tezlerde bulunuyordu. Lakin duruşmada, Peker’in Sermaye Piyasası Konseyi (SPK) dışında ortaya çıkan tezlerle ilgili rastgele bir soruşturma başlatıldı.

Çete evraklarından çıkan hakim ve savcılar mı?

Yargıdan çıkan anlaşmazlıklar tartışma yaratırken, diğer yanda kimi hakim ve savcıların isimlerinin karıştığı çete belgeleri ise yargıdaki sorunun diğer bir boyutu. İranlı kaçakçı Naci Şerifi Zindaşti ve üç adam, hakim Cevdet Özcan tarafından tahliye edildi. Bu nedenle dava açılan Özcan hala ihraç edilmedi. Savcı Durmuş Yılmaz’ın, İranlı muhalif rejimlerin Türkiye’den kaçırılmaya çalışılan casusluk şebekesinde yer aldığı ortaya çıktı. Yılmaz, bu nedenle ihraç edildi. “FETÖ borsası”na karışan savcı Lütfi Karabacak da ihraç edilen bir diğer yargı mensubu. Selahattin Demirtaş’ın davaya bakan mahkemenin lideri Bahtiyar Çolak ise kendilerine “Atadedeler” diyen hatanın yönetici olmak teziyle mesken hapsine alınmıştı. Adana’da ise Terör Savcısı Osman Yarbaş, bölgedeki sevkiyatını yönettiği teziyle tutuklanmış ve ticaretten ihraç edilmişti.

Yeni kayıtlı yıllarda hangi davalar uygulanabilir?

Yeni çevrim içi birçok kritik dava ve soruşturma prosedürü. Anayasa Mahkemesi’nde HDP hakkında açılan kapatma işlemlerinin görülmesine devam edilecek. Yılsonuna yanlışsız kapatma davasının bir karar çıkması bekleniyor. Demirtaş’ın yeniden yargılandığı Kobani davasına Ankara’da devam edilecek.

İstanbul Büyükşehir Belediye Lideri Ekrem İmamoğlu hakkında Yüksek Seçim Şurası (YSK) üyelerinin hakaret savıyla açılan davada ise İstanbul’da 21 Eylül günü yaşanıyor. Necip Hablemitoğlu cinayetine ait soruşturmada davanın açılması bekleniyor. Mehmet Ağar’ın yargılandığı başarısız meçhul cinayetler davası ile Musa Anter cinayetini konu alan davada kararın çıkması bekleniyor.

Yargıçlar Sendikası ne diyor?

DW Türkçe’ye konuşan Yargıçlar Sendikası Lideri Ayşe Sarısu Pehlivan, yargının isimlendirilmiş küresel siyasetleriyle isim yaptığını belirterek, “En büyük sorun, yargıç ve cumhuriyet savcısının alımında, atama ve yetkili kılınmalarında liyakatin gözetilmemesidir. Akabinde yargıç ve savcıların kesilmesinin olmaması. Bunun başında kesinti geliyor. Onun dışında iş yükü fazlalığı, uzun süre devamsızlık eklenebilir” dedi.

Pehlivan: HSK başlı başına bir sorun

Sorunların yıllardan beri devam ettiği lisana gelen Pehlivan, polisten farklı bir isimli kolluğun olmamasının da başlı başına bir sorun olduğunu tabir etti. “HSK’nın oluşumu başlı başına bir sorundur” diyen Pehlivan, 2017 yılında yapılan anayasa değişikliğiyle HSK’nın siyasi iradeye bağlandığını savundu. Pehlivan, şu şekilde faaliyet gösterdiğini dile getirdi:

“Durum böyleyken, HSK yargılamada tek bir kurumdur. Kararlarına karşı ihraçlar dışında yargı yoluna başvurmak mümkün değildir. O denli olduğu zaman keyfilik patlaması ortaya çıkıyor ya da siyasi iktidarın de olmadığı durumlardan bir HSK ortaya çıkmıyor. Bu formda çalışan bir yargılamanın kararlarının tartışılması da mümkündür. Haksız Velhasıl yargı kararları kamu vicdanında kabul görmemektedir.Bu da yargıya olan inancın temeline dayanmaktadır.En son yüzde 20-30 oranında bir yargıya inanç vardır.”

Son zamanlarda sık sık yargıçlar ve savcıların misyona çağrıldığını anımsatan Pehlivan, “Hâkimler ve savcılar misyondadır. Ancak yargıçlar ve savcılar kahraman değildir. Bizden kimse kahramanlık beklemesin. Herkes kendi yerine gelsinsin. Bu bizim üzerimizde önemli siyasi bir yük oluyor. En büyük sorumluluk partilerindedir” dedi .