Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat zelzeleleri yalnızca Türkiye’nin afet ayrıntılarındaki eksikliklerini göz önüne sermedi, bir yandan zelzele yayınları nedeniyle medya uygulanan baskı seçimie gerçek giden Türkiye’de basın özgürlüğü ile ilgili kaygıları de artırdı.
Depremin akabinde çok sayıda yerli ve yabancı basın mensubu alanındaydı. Birinci günde birkaç vilayetlere arama kurtarma gruplarından daha yetenekli varan basın mensuplarının pek çok, güç kaideleri altında kalıcı kalıntılara ulaşabilmek için yayınlarıyla ağır çaba sarfetti.
Ancak ortadan kaybolan vakitte enkazda kalanların yakınlarının ve depremzedelerin şikayetlerinin ekranlara ve toplumsal medyaya yansımaya başlaması devlet kurumlarını da basın mensupları üzerineki baskıyı artırmaya yöneltti.
Arama kurtarma operasyonları en ağır olduğu ve telefon şebekelerinin çekilmediği birkaç gün Twitter’da bant daraltmaya giderken, hükümete yakın toplanan televizyon kanallarının depremzedelerinin canlı yayınlarda engellemeyi engellemeye çabalaması da gözlendi. Buna karşılık olarak birimlerin ferdî inisiyatifleri de alarak tabloyu olduğu üzere şubeya çalışan basın üyelerinin çoğunluğundaydı.
Avrupa Basın ve Medya Özgürlüğü Merkezi’nden Gürkan ÖzturanFotoğraf: Deniz Bozkurt-Pekar
Sahada durum nasıldı?
Peki alandan ekonomik özelliklere ne şekilde şikayetler aktarıldı?
DW Türkçe’ye konuşan Avrupa Basın ve Medya Özgürlüğü Merkezi’nden (ECPMF) Gürkan Özturan, hem kameralara yansıyanların hem de depremzedelerin demeçlerinin en çok kritik süreçleri olan birinci 48 ila 72 saat ortasında arama-kurtarma kuralları kâfi uyumaya sahip olmayan tarafta olduğunu hatırlatarak, “Bu aksaklıklara dikkat eden medya mensuplarının haberleri sayesinde, yıllar boyunca tükenen sivil toplum kapasitesi canlanarak ve hızla yoğunlaşma bölgedeki gönüllüleri sevk edebildi” diyor.
Özturan, zelzelesi takip edecek haber merkezlerinin editoryal bağımsızlığının bir müdahale formülü olarak “ahlaki çöküntü” halinde felaket haberlerinin yapılmaması telkinine ilişkin haberler aldıklarını da belirterek, şu tespitlerde bulunuyor:
“Hedef gösterme, tehdit ve telkinlerin akabinde, alanda bulunan gazeteciler ve medya çalışanlarından çok sayıda şiddet, engelleme ve dağıtıma el koyma raporları da geldi. Bize gelen onlarca rapordan şu ana kadar raporlayabilenlere bakan basın özgürlüğü ile ilgili en sık görülenin haber süreçleriki engellemeler olduğunu, medya üyelerinin haber yapmasının zorla engellendiğini görüyoruz.”
Özturan, buna ek olarak sermaye verici bir başka dağıtım tipinin de fizikî akınlar olarak öne çıkan söylüyor ve onlarca farklı yerde gazetecilerin polisi, korucu ya da kendini güvenlik mensubu olarak tanınabileceği fizikî müdahalelere maruz kaldığı anımsıyor.
RSF Türkiye Temsilcisi Erol ÖnderoğluFotoğraf: özel
Önderoğlu: “Eleştirel yüzde 15’in yansıması daha büyüktü”
Sahadaki bu durum ile ekranlara ve sayfalara yansıyan haberlerin Türkiye’de medyanın ayrıntılı ürünlerini ortaya koyması halinde RSF Türkiye Temsilcisi ve Bianet medya özgürlüğü raportörü Erol Önderoğlu DW’ye şu şekilde yanıt veriyor:
“Depremler sırasında bir sefer anlıyoruz ki bilgilendirme kanallarını açması, hükümetin da ortak olduğu bir medya oynatıcısında ‘kutuplaşma’ ister anlatımlar yoluyla olsun isteğe göre anlatılmaya yürek edilemeyen bilgiler nedeniyle toplumun sağlıklı bilgilendirilmesi sekteye uğratılıyor. bölgede onca fedakarlık görevi yapan muhabirlerin aykırı çevrelerce dışlanması ve gaye hazırlanmasıyla acı biçiminde kristalleşti.”
Önderoğlu, her ne kadar ulusal medyanın yüzde 85’ini kontrolü altında tutsa da geriye kalan yüzde 15’in yansımasının daha büyük olmasına dikkat etmeden, “Çünkü zelzeleye geç müdahale edilmiş, iktidarın inşaatlarını gevşetip yolsuzluğa yer kalması ve zelzelede tutulmasının ağırlaşmasından sorumlu olduğu yaklaşma, depremzedenin çığlığıyla birleşti” diyor.
RSF Temsilcisi’nin vurguladığı bir diğer nokta da şu oluyor:
“Bu ayrılanda mercek ve özgür haberciliğin feryatları duyurma cüreti kadar sorunların önlenmesinde ne kadar tesirli bir gücün görülebildiği de anlaşıldı. Aslında Türkiye medya dalının en acil canlılığı editoryal kesinti.”
OHAL bülteni özgürlüğü nasıl tesirler?
Depremlerin akabinde memleketler arası yardım davetini da içeren dördüncü düzey alarm periyodu geçilirken, bireysel zaman dilimlerinin değişiminin 11 vilayet için Harika Hal ilan edildi. Üç ay için ilan edilen OHAL’in basın özgürlüğünün nasıl etkileneceği de tartışılan bir başka bahis.
Önderoğlu, internete müdahale, yayın yasakları, televizyonlara para cezaları, ayrımcı basın kuralları prosedürleri, keyfi yargılamalar olmak üzere çok sayıda antidemokratik baskı aracının zati bulunduğunu hatırlatarak, “Ne yazık ki OHAL reklamını kamuoyunu teşvik edici çabalarını sekteye uğratacak yeni daha ne mümkün diye insanı düşünmeye itiyor. Geriye. , gazetecilerin belirli bir bölgeye sokulmaması yahut temel araçlara el konulması” yorumunu yapıyor.
Diğer taraftan Türkiye’nin yaklaşan seçimlere bu bileşenler OHAL’in altında kalması da meslek örgütlerini endişelendiren bir husustur.
Özturan, “Önceki yıllardaki OHAL uygulamaları ve geçen haftalarda bölgesel güvenlik güçlerinin gazetecileri ve medya çalışanlarına yönelik genel tavırna bakacak olursak, tasamız yüksek düzeyde” diyor ve OHAL işlemlerinin zamante takvimle birleştirileceği medya özgürlüğü açısından çok sayıda çekinceyi ortaya çıkıyorne dikkat çekiyor.
RTÜK’ün cezaları sürer mi?
Radyo ve Televizyon Üst Konseyi’nin (RTÜK) yayınları nedeniyle Halk TV, Tele 1, Fox TV gibi bazı kanallara verilen cezalar da seçimlere hakikat basın özgürlüğü için daha sıkıntı zamanlarının gelebileceğine işaret ediyor.
Özturan, RTÜK’ün 2022’deki ceza performansına iktidara yakınlığıyla bilinen medya ve diğerlerinin ortasındaki farklılığın büyük oranda göze çarptığını, kamu hizmeti yapan medyanın ehemmiyetine şunu vurguluyor:
“Çağrımızı ebediyen yineliyoruz; lütfen medya özgürlüğüne müdahale etmeyin. Son haftalarda görülen üzere medyanın kısıtlamaları öncesi haber yapabildiği, dolaşımdaki hayatlar kurtarılıyor ve aksi formda de medyanın susturulmaya çalışıldığı bir bozulma altında ‘Sesimi dinliyor var mı?’ yakarışları cevapsız kalmaya mahkûm ediliyor.”
Önderoğlu’na göre de RTÜK’ün zelzele yayınları nedeniyle son derece ağır cezalar, hızlı seçimle seçimin oturmasının oturmasının devamı gösteriliyor. Önderoğlu, “İlk günlerde zelzele bölgede görünmeyen iktidar, seçim meydanlarını kimseye kaptırmamak ve kamuoyunu denetlemek için tenkitleri susturmaya dönük bu stil radikal atılımlara katlanılabilirlik duyabilir” diye anlatıyor.
News
