Türkiye’de süt krizi oğlu nasıl bulunur?

Türkiye’de 1 litre yakıtın maliyeti 11 liraya çıktı. Nedeni başta olmak üzere elektrik, mazot, gübre ve personel olmak üzere birçok maliyetteki yüksek artışlar. Ulusal Süt Kurulu (USK) ise çiğ süt fiyatlarını artışa göre artırmayıp baskılıyor.

Üretici sisteminin litresini 7,5 liradan satıyordu. USK bugün aldığı kararla çiğ süt tavsiye fiyatını 8,5 liraya yükselttiğini duyurdu.

Belirlenen fiyat maliyetlerini karşılamadığını gösteren fiyatlar ise iktidardan kalıcı analiz bekliyor.

7,5 liradan satılıyordu

Ulusal Süt Kurulu en son 15 Mayıs 2022’de çiğ süt tavsiye satış fiyatını litre başına 5,70 liradan 7,50 liraya çıkarmıştı. Fiyatların geçerlilik mühleti çiğ süt/yem paritesine göre belirleniyor. Bir üreticinin 1 litre çiğ süt satışından elde ettiği gelir ile ne kadar yem alacağını gösteren parite için genel kabul gören oran 1,5.

Buna göre üreticinin 1 litrelik ürününün satışından elde ettiği gelirle 1,5 kilogram yem alabilmesi gerekiyor. Lakin ödemelerin parite 1’in yerine düşse de fiyatların buna uygun olarak yükseltilmemesinden şikayetçi. USK’nin yayınlanan verileri de paritenin uzun zamanının 1,5’in altında tutulduğunu gösteriyor. Çiğ süt/yem paritesi en son Ağustos 2022’de 1,18 olarak açıklanmıştı.

“Fiyatlar baskılanıyor”

Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) iktidarın enflasyonu düşük tutma ismin fiyatlarının baskılandığı görüşmede.

TZOB Lideri Şemsi Bayraktar, yaptığı açıklamada, “Tarım bölümünün iç dinamiklerini katmayan, tek emeli enflasyonu yerine getiren, bunun için tek yöntemin artan aralıkların dikkate alınmadan üretici fiyatlarını baskılamak olduğunu düşündüğünü, bu gayeyle da Ulusal Süt Kurulu’nu talimatla yönlendiren Hazine ve Maliye Bakanlığı, Hayvancılığın büyük bir kısmının içine girmiştir” diyor.

Sektör ülkelerine yönelik sütteki bu kriz, üretime de darbe vurdu.

Üreticiler damızlıklarını bekleyip elden çıkmaya başladı.

“Sadece bir inek olabilir”

DW Türkçe’ye konuşan süt üreticisi Mehmet Kani, 35 tane büyükbaş hayvanın işletmesinde şu anda sadece bir sağılır ineği ve beş tane de kestirdiği ineklerin yetiştirilen buzağı olduğunu belirtiyor.

Kani, “Mazot, elektrik, gübre, tohum, traktör ve makina ekipmanı yedek kesimleri için yüksek girdi maliyetleri biz çiftçileri bitme noktasına kadar getirildi. Daima ziyan vererek atadan dededen kalma yerleri kaybetmemek için üretimden vazgeçtim. Yalnızca konutun ekonomikliklerini karşılamak için bir inek olarak” diye konuşuyor.

Süt üreticisi Mehmet Kani, yalnızca kendi meskeninin kazandığı süt için elde ettiğini anlatıyorFotoğraf: Mehmet Kani

Türkiye Ziraat Odaları Birliği’ne sunulan de son devirde en az 1 milyona yakın damızlık anaç hayvan bölümü gitti.

Maliyeti 42 milyar liraya yakın

TZOB Lideri Şemsi Bayraktar, “Bu bir milyon hayvanı yerine koymanın bize maliyeti yaklaşık 2,3 milyar euro olacaktır. Bu külfet zamanında kurla 41,8 milyar liraya tekabül ediyor. Doğal bu kadar sayıda ve kalitede hayvan bulunabilirse. Kapanan işletmeleri, yıkılan hayalleri, kararan işletmeleri, yıkılan hayalleri, kararan umutları birleştirmiyoruz” tabirlerini kullanıyoruz.

Bayraktar, üreticinin damızlıklarını uzatıp elden çıkarmanın sıra yanı ellerinde tuttuğu damızlıklara da çok değerli olduğu için daha az yem vermek zorunda kaldığını vurguluyor. İstikrarsız beslenmeye bağlı olarak hayvanlarda beslenme hastalıklarının ve üremeye yönelik sorunların arttığına dikkat çeken TZOB Lideri, gelinen noktada üretim ve randıman kaybına bağlı olarak süt üretiminin azaldığına işaret ediyor.

TZOB Lideri Şemsi BayraktaFotoğraf: TZOB

Son periyotta bir çuval yemin fiyatı 350 liraya çıkarken; İnsanların marketlerindeki litre fiyatı 30 lirayı buluyor.

Üreticiler, yem ve süt sanayicisi ile pazarlar artan fiyatlara yansırken, üreticinin bunu yapamamasına uzun süre reaksiyon gösteriyordu.

Kooperatifler fiyat belirlemeye başladı

Bazı ürünler Ulusal Süt Kurulu’nu devre dışı bırakma fiyatları fiyatları belirlemeye başladı.

Çanakkale Biga’da satış fiyatı USK’nin fiyat artırma kararından önceki maliyetleri kurtarmasa da 8 lira 30 kuruşa çıkmıştı.

DW Türkçe’ye konuşan Çanakkale Biga Paşaçayı Üretim Pazarlama Kooperatifi Lideri Halil Kaya, “Vatandaşlar girdi fiyatları, mazot gübremiz, yem vesaire bunların altında ezildi. Maliyetlerin yüzde 300-400’ünün tükendiğiyle artık her şeyden çıkamaz hale geldik. 1 litre süte 1 kilogram yem alamaz Süt fiyatının adil bir biçimde bir önceki açıklanması, vatandaşımıza gerekli yardım elinin uzatılması gerekiyor. Yoksa süt ineklerinin birden fazla kesildi ve her gün yaklaşık bir işletme kapanıyor” diyor.

Çanakkale Biga Paşaçayı Üretim Pazarlama Kooperatifi Lideri Halil KayaFotoğraf: Privat

Girdi fiyatlarında fahiş artışlar

TZOB desteğine göre Eylül ayında gübre fiyatları aylık olarak kalsiyum amonyum nitrat gübresinde yüzde 12,3, amonyum sülfat gübresinde yüzde 7,1, üre gübresinde yüzde 5,4 artış gösterdi. Son bir yılda ise üre gübresi yüzde 208, kalsiyum amonyum nitrat gübresi yüzde 207, DAP gübresi yüzde 175, amonyum sülfat gübresi yüzde 161 zamlandı.

Mazot fiyatı aylık olarak yüzde 14 azalırken, son bir yılda yüzde 216 arttı. Son bir yılda Fiyat besi yeminde yüzde 113, süt yeminde yüzde 116 artarken elektrik fiyatlarındaki yıllık artış yüzde 140’ı buldu. Zirai ilaç fiyatları ise yıllık bazda yüzde 80 artış gösterdi.

Ziraat Mühendisleri Odası’na sunulan üretimin desteklenmemesi faktörye de olumsuz yansıyacak.

Tüketiciye de yansıyor

DW Türkçe’ye konuşan Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Baki Remzi Suiçmez, üreticinin üretimden vazgeçtiğini vurguluyor. Suiçmez, “Üretim maliyetlerin 10 TL’lerin tamamından çıkan bir üreteme ortamında çiğ süt referans fiyatına verilecek artırım iktisada bir yük değil, konuşmayı engellemenin daha ucuz, daha fazla süt ve süt ürünlerinin tüketilmesi manasına gelir” diye konuşuyor.

Sektör ülkelerine göre ve sorun da kapıda. Üreticinin ‘söylemle’ değil somutlaştırılmış büyüme işaretleri veren Suiçmez, yapılması gerekenleri yem masrafları somut olarak çoğaltılır, doğal hayvancılığın yaygınlaştırılması, yem ekili bölümlerinin arttırılması, yemde yerleşik siyasetlerden vazgeçmek diye sıralanıyor.

Kamunun müdahale fiyatlarının maliyet tablosunda açıklama ve gerekli alımları yapılması söz eden Suiçmez, “Çünkü yem ve süt meselesini çözemez isek bu bize et sorunu olarak yansıyacak ve yansıyor. Biz üretim kaybını çözersek üretimleri de tüketmek zorunda kalırz” tabirlerini kullanıyor.

USK açıklamasında ise çiğ süt üretim maliyetinde değerli bir değişiklik olduğunda gelecek süreçte piyasa kaidelerine göre tekrar fiyat değerlendirme raporu belirtildi.