“Türkiye’nin hava savunma sistemi zayıflıyor”

Saygın fikir paralarından Alman Marshall Fonu’nun (GMF) Türkiye Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı, Türkiye’nin NATO seçimne itirazlarının görüşmeler yoluyla çözümlenmesinin beklendiğine dikkat ederek “Türkiye, görüşmelere İsveç’te ve ülkelerinin üyeliklerine pürüz olursa, işte o vakit, önemli külfet olur” dedi. Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve ABD’li mevkidaşı Antony Blinken’in Türkiye-ABD Stratejik Diyalog Düzeni kapsamında bakanlar düzeyinde yapacakları birinci toplantı öncesinde DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Ünlühisarcıklı, S-400 test tekliflerinin detaylarını da anlattı. Ünlühisarcıklı, Türkiye’nin parasını ödeyip kullanamadığı S-400’ler nedeniyle hava savunmasının zayıfladığına dikkat çekti.

GMF Türkiye Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı’ya NATO’nun tavsiyelerine ait tartışmalar ve Türkiye-ABD bağlantılarına ait yönelttiğimiz sorular ve cevaplar:

DW Türkçe: Dikkatler, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun ABD’li mevkidaşı Dışişleri Bakanı Antony Blinken’le Türkiye-ABD Stratejik Diyalog Düzeni kapsamında yapılacak ilk görüşmeye çekildi. İnşa edilen bu sistem, ikili münasebetlerdeki derin itimat buhranının aşılmasında, çatlakların giderilmesinde tesirli olabilir mi?

Özgür Ünlühisarcıklı: Bu düzenek, ikili ilgilerin artması için çok değerli. Fakat ‘tüm görüş ayrılıkları giderilecek’ diye bir beklenti de prosedür değil. Türkiye ile Amerika’nın zati işbirliğine devam edebilmeleri, görüş birliği içerisinde oldukları bahisler var. Kimi mevzular var ki, görüş ayrılığı o kadar derin ki, bunlar öngörülebilir bir vakit giderilemeyebilir. İşte bu görüş ayrılıklarının, bir krize dönüşmeden döngüsel açıdan bu sistemin değeri. Bir de görüş ayrılıklarının bulunduğu, ancak giderilebilecek nitelikte olan detaylar var. İşte bu düzen yayımlanmakta, Türk-Amerikan ilgilerinde mevcut her üç hikayedeki hususların yayılması için hakikat bir platform teşkil ediyor.

Özgür Ünlühisarcıklı.Fotoğraf: GMFUS

Türk-Amerikan bağları zati pek çok mevzuda yaşanan derin görüş ayrılıkları nedeniyle son yıllarda çıkmaza girmişti. Rusya’nın Ukrayna savaşı ile yine ehemmiyet kazanmaya başlayan ilişkileri, Ankara-Washington sınırında yakınlaşmaya yol açmıştı. Ancak Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyelikleri için ‘veto terörü’ olarak yorumlanan açıklamalar, tansiyonu yine tırmandırdı. Erdoğan’ın bu çıkışına göre Washington’da ve diğer müttefik ülke başlangıçlarında nasıl yankı buldu?

ABD’deki Biden idaresi, Türkiye ile bu ortalar olumlu ilişkiler içinde kalmaya çabalıyor, bu nedenle mevzuyu bir kriz halinde değil de süratlice tahlile kavuşturulması gereken bir ayrı görüşlülüğü olarak görmeyi sürdürüyor. Genel talep, beklenti; Türkiye, Finlandiya ve İsveç’in görüşmeleri yoluyla bu sıkıntıyı gecikmeden geride bırakacakları tarafta.

Ancak Erdoğan, Pazartesi akşamı yaptığı genel ve İsveçli heyetlerin Türkiye ile görüşmelerde bulunmak için “Bizi ikna etmeye mi gelecekler? Kusura bakmasınlar, yorulmalarınlar” dedi. Bu ülke açıklaması, görüş ayrılıklarının üç ortasında yapılan görüşmeler yoluyla çözümlenmesi maksadını de zora sokmuş olmadı mı?

Konuyu politize etmek, iki taraflı olarak planlama seçeneklerini daraltıyor. Mevzunun kamuya mal olması, İsveç ülkelerinin de Türkiye’nin beklentilerini karşılayabilecek adımları adımları atabilmesini zora sokuyor. Bu işlerin, sessiz diplomasi yoluyla çözülmesi aslında hakikatin daha iyi olmasıydı. Lakin işte biliniyor, uzunca bir süredir, iç siyaset ile dış siyaset iç içe geçmiş durumda. Cumhurbaşkanı Erdoğan, bilhassa iç siyasette avantaj sağlayacağını ancak türlü hususları, sessiz sedasız halletmeyi tercih etmiyor. Maalesef başka bazı durumlarda durum bu türlü.

Recep Tayyip ErdoğanFotoğraf: Yves Herman/REUTERS

Peki sizce Erdoğan’ın İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya mensup olanlara itirazları bir “veto tehdidi” manasına mı geliyor?

Terminoloji olarak ‘veto’ çok gerçek değil, ‘Türkiye’nin olumlu oyununun kullanılması için ortaya konulan koşullar’ tarifinin daha hakikat olacağı kanaatindeyim. Kırk yılda bir Ankara’da bir koz toplamak, bunu da kullanmak istiyor. Yunanistan, AB’deki büyük genişleme dalgasını onaylamak için gerçek kriterleri yerine getirmemesine karşın Kıbrıs Cumhuriyeti’nin üye fuarına katılmıştı. Tekrar Yunanistan, Makedonya’nın NATO’ya üye olabilmek için tamamını değiştirmesini sağlayın. Münasebetiyle Türkiye’nin gündeme gelmesi, bunların karşılanmasının istemesi, diplomaside ilk kez talimatlar bir şey değil çok doğal ki. Bence İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya üyelikleri, karşılıklı görüşmelerle çözümlenemeyecek bir sıkıntı değil. Ancak bunun çok uygun yönetiminde da faydası var. Bu mevzu yalnızca İsveç’i, Finlandiya’yı ilgilendirmiyor. Bu iki ülkenin Batı’nın savunmasına üye olmaları, NATO ile Rusya ortasındaki istikrarları önemli bir şekilde değiştirecek ve bu uzun süre boyunca ittifak tarafından dilek ediliyordu. Bir NATO üyesi olarak bu, Türkiye’nin de çıkışından.

Ankara’nın beklentilerinin karşılanması mümkün mü?

Malum, İsveç ve Finlandiya’da Türkiye’ye, Suriye’ye yapılan harekatlar nedeniyle askeri ambargo görülüyordu. Bu ambargoları kaldırmaları çok da güç olmasa gerek. Türkiye’nin İsveç’te teröristlere konut barındırması konusu biraz daha karmaşık. Desteği, Türkiye’nin terörist olarak sağladığı kabul kişilere, bilhassa İsveç’te, sığınma parasının sözleşmesine. bölgedeki sorun iki ülkedeki terörist tarifinin farklı olmasından kaynaklanıyor. İsveç açısından da bu sıkıntı bir bahis, malum İsveç’te önemli bir Kürtün da var. Türkiye’nin “terörist” oldukları için iade ettikleri talep sahiplerinin bir kısmı Kürt olduğu için, bahis İsveç’te iç politikayı da ilgilendiriyor. Münasebetiyle bu husus biraz daha karmaşık bir husus. Lakin İsveç’in bu mevzuda daha yakın bir temas içerisinde olarak Türkiye’nin telaşlarını gidermeye yönelik bildirimler vermesi, bence Ankara’da olumlu karşılanır.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın NATO çıkışının gerisinde iç siyasette elini güçlendirdiğinin maksadının de yattığı belirtiliyor. Görüşüyor musunuz?

Türkiye’nin itirazları ve beklentileri var, bahis salt iç siyaset ile ilgili bir bahis değil. Ancak Erdoğan, Türkiye’nin geçmişteki askeri rejiminin periyotta olduğunu, Yunanistan’ın NATO’nun askeri kanadına dönüşünün şartsız olarak kabul edildiğini, bunun bir kusur olduğunu, normal yanılgının yine tekrarlanmayacağını söyledi. Kendi bilgilerini, açıklamalarını, bir manada geçmişteki yanlış siyasetlerle karşılaştırıp kendini bu yanlışları yapmayan güçlü bir başkanların yaşadığı da bildirisini vermiş oluyor. Bunun iç kamuoyunda kesinlikle olumlu algılanacağını biliyor…

Balıkesir’deki 9. Ana Jet Üs Komutanlığı’nda uçuşa hazır bekleyen bir F-16 savaş uçağıFotoğraf: resim-alliance/Anadolu Ajansı/S. Sezgin

Türkiye’nin ABD’den talep ettiği 40 adet F-16 ile 80’e yakın modernizasyon kiti konusunda sıkıntı olacağı belirtilen kongredeki onay süreci, NATO’daki genişleme gerginliğinden olumsuz koşullar mı?

Bütün görüşmeler, tahlil uğraşlarına karşın Türkiye, İsveç ve dünyanın NATO üyeliklerine mani olursa, işte o vakit, önemli kahır olur. ABD Kongresi’nden uzunca bir mühlet Türkiye ile ilgili rastgele bir mevzuda olumlu bir karar vermesi mümkün değil. Buna karşılık, bu sorun kısa aralıklarla karşılıklı görüşmeler yoluyla çoğalsa, kongrede şu an için görece olarak Türkiye’ye yönelik daha olumlu olan hava devam edebilir.

Siz GMF tarafından yayımlanan “Türkiye ile ABD ortasında S-400 ihtilafının tahlil zamanı geldi” adlı son makalenizde, Rusya’nın Ukrayna savaşı ve bunun için açılan jeopolitik risklerin yalnızca Türkiye’nin ayırdığı kıymetini değil, bireysel zamanda güvenlik teminatına dayandığını da arttırdığına, ABD’ Türkiye’nin hava gücünü modernizasyonunu engellemesinin hakikat bir tavrına dikkat çekiyorsunuz. bunu sağlar mısınız?

Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesi, revizyonistin gözlerin önüne serdi. Rusya’nın bundan sonra atacağı bilgilerin bilgileri. Türkiye’nin çok uzun bir kıyısının içinde Karadeniz’de büyük bir savaş meclisi bulunmaktadır. NATO ile Rusya’nın ortasında yükseliş, bir savaş ihtimalinden kelam edilen bir birleşmeye gelinmiş durumda. Kremlin ortada nükleer silah tehdidini gündeme getiriyor, üçüncü dünya savaşı telaffuzları kullanılıyor. Bu süreçte Türkiye, Rusya’yı rahatsız eden önemli adımlar atmış durumda: Boğazları kapandı, Ukrayna’ya SİHA sevkiyatını sürdürüyor. Ama türlü bir şekilde Ankara’nın yeni jeopolitik risk algılaması, müttefiklerinden daha güçlü güvenlik güvencesine dayanma durumunu duyması, pek olağan.

Erdoğan’ın esasen İsveç ve Finlandiya’nın NATO’nun kabulüne itirazında uygulandığı tabirleri, “Türkiye’ye yaptırım uygulayanların bu süreç içerisinde bir güvenlik örgütü olan NATO’ya girmelerine biz ‘evet’ demeyiz” kelamları ile aslında kardeş müttefiklerini de gaye almıyor mu? Zira ABD, Türkiye’ye S-400’ler nedeniyle CAATSA yaptırımları, AB ülkelerinde silah satışlarında kısıtlamalar görülüyor…

Tabii. “Kızım sana üyesi, gelinim sen anla” der gibi…

ABD’nin Türkiye’nin güvenlik güvencesini karşılayabilmesi için CAATSA yaptırımlarının ihtiyaçları yok mu? Bunun için de S-400 ihtilafının tahlili gerekiyor. Sizce bu çetrefil denklemini çözmek mümkün mü?

Bence mümkün. Şartlar bunu gerektirir. Her iki parçanın parçaları var. Türkiye Rusya’dan S-400’leri “NATO’dan karşılanamayan acil ihtiyaç” münasebetini öne sürerek satın almıştı, “İleride şartlarımızı yine NATO kaynaklarından alabiliriz ya da kendimiz üretebiliriz” beyanını imzala. Gelinen nokta Türkiye’nin buna göre daha da arttı. Lakin satın aldığı S-400’leri kullanamıyor. Bunu almak için F-35’lerden oldu, programdan çıkarıldı, yeni F-16’lar da satın alınamıyor, var olanları modernize ediliyor. Özetle Türkiye’nin hava savunma sistemi, S-400 sahibi olduğu için daha zayıflamış oldu. Bu Türkiye’nin parçalarıdır. Amerika ise tüm müttefiklerinden askeri harcamalarını genişletmelerini, NATO’nun kollektif çaydırıcılığına daha fazla katkı bulunmalarını istiyor. Lakin zamanında uygulanan yaptırımlarla Türkiye’nin bunu yapmasını engelliyor. Türkiye’nin F-16 filosunun modernize edilememesi yalnızca Türkiye’nin hava savunmasını değil, NATO’nun da çaydırıcılığını azaltıyor. Bu da ABD’nin parçalarıdır.

Peki S-400 düğümü nasıl içerir?

Türkiye, S-400’leri sahiden kullandıklarında kullandıklarında bunlar şu anda etkinleştirilmiş, konuşulmuş ve kullanılmış sayılırdı. Şayet defalarca bir süreçten geçen bu periyotta S-400’ler hangarda duruyor ve Türkiye bunları kullanmıyorsa, hiçbir zaman kullanılmayacak demektir. O vakit bir tahlil mümkün: ABD’ye sistemin etkin olup olmaması arıza imkanı verilir. Bu da ABD tarafı için, mevcut konjonktürde, tatmin edici bir seçenek olur. Türkiye’den “Kardeşim biz bunların parasını verdik, alınan sebepleri kullanmıyoruz” itirazı gündeme getirilebilir. Ancak Türkiye esasen kullanılmıyor. Kullanmadığımız bir sistemi, belli bir süre için kullanmama taahhüdünde bulunacaktık. Yani malumun ilamı olacak. Lakin bu durumda şu gerçek değişmiyor: Türkiye’nin bir hava savunma sistemi var.

ABD Kongresi’nde Türkiye ile savunma iş birliğinin geliştirilmesine takviye sınırıFotoğraf: picture-alliance/dpa/J. Schwenkenbecher

Önerdiğiniz tahlil formülü, ABD’nin Türkiye’nin hava savunmasına ne formda takviye sağlamasını öngörüyor?

ABD’den Patriot almak o denli kolay değil, kongre gerekiyor. Ancak ABD şunu yapabilir: Kendi mülkiyetinde olan Patriotları Türkiye’ye konuşabilir. Amerika’dan bu teklifte, “Bizim de hükümdarlarımızın sınırsız sayıda Patriot yok” deniyor. Ancak şöyle bir durum var: Kendi elindeki S-300’leri Ukrayna’ya vermek için Çekya Cumhuriyeti’ne Patriot konuşuldu. Kaldı ki Çekya o kadar bir coğrafyada değil, NATO’nun çaydırıcılığına da çok büyük bir katkı yok. Daha sonra bir coğrafyada bulunan Türkiye’ye konuşlandırılacak Patriotların NATO’nun çaydırıcılığına da kesinlikle katkısı olacaktır. Münasebetiyle görsellik verilirse, Türkiye’de konuşulacak Patriot bulunabilir.

Patriot füze savunma sistemiFotoğraf: MSgt Sean M. Worrell/ABD Hava Kuvvetleri/resim ittifakı

ABD, mümkün sonuçlar konusunda açıkça Erdoğan’ı uyarmıştı. Türkiye’deki pek çok savunma ve dış siyaset uzmanı da Rus yapımı S-400’lerin satın alınması durumunda bu hem ekonomik açıdan Türkiye’yi kayba uğratacağı, hem de güvenlik ve askeri açıdan Türk ordusunu zora sokacağı ihtarlarını yapmışlardı. “Madem bu kadar ziyan sürdütik o vakit neden S-400’leri satın aldık” diye sorulmayacak mı?

“Zararın yoksulluğundan dönsek kârdır” denilmesi en durumdur. Türkiye’nin, farz-ı mahal, iki yıllığına gerçekte kullanmadığı S-400’leri aktif hale getirmeden hangarda tutmayı sürdürmesi karşılığındadır, ABD’nin otomatik olarak Türkiye’ye Patriot konuşması, hem Türkiye’nin acil hava savunma sistemini giderir hem de iki Ülkenin ortasında bir inşaatın eklenmesi bulunabilir. Bir ihtimal, Amerika CAATSA yaptırımlarının bireysel süreler için askıya alınması mümkündür. Böylece iki ülkenin ortasında savunma işbirliğinin yine çalışması sağlanıyor, Türkiye’nin politik riskin azaltılması için bu süreçte iktisada değerli bir katkı da oluyor. Bunların üzerine kalan süre içinde Türkiye F-16 modernizasyon kitlerini, yeni F-16’ları satın alabilirsiniz. İleride S-400 krizinin bütünlükle devam etmesiyle Türkiye’nin eskisi halinde olumlu karşılaşmalar olmasa da F-35’in geri dönüşünü de uzatması.