Türkiye, Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman’ı ağırlamaya hazırlanırken, Cemal Kaşıkçı cinayeti nedeniyle sert eleştirilerle Suudi Arabistan’a yönelik yönelimin oyununda gerek farklılaşan bölgesel dengelerin gerek içinde bulunduğu ekonomik darboğazın rolü oynanmaya devam ediliyor.
Türkiye’den önceki Mısır ve Ürdün’de devam eden Muhammed bin Selman’ın Çarşamba günü Ankara’daki temaslarda yatırım ve güçler alanlarında bir dizi mutabakatın imzalanması bekleniyor.
Enflasyonun düşürülemediği ve döviz üzerindeki üst istikametli baskının devam ettiği bir devirde Veliaht Prens bin Selman’ın ziyaretinden çıkan sonuçlar piyasalarda da yakından takip ediliyor. Kulislere yansıyan bilgilere sahip olan Ankara daha önceki Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile yaptığı takas mutabakatlarının bir benzerini Riyad ile de yapmak istiyor ve bir süredir bunun için çabalamak istiyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ziyaretinde ilgili açıklamada “Bundan sonraki sürece yönelik, Türkiye-Suudi Arabistan bağlarını çok daha ileri düzeyde bulunamazsak, bunları takdirlendirme fırsatı bulacağız” diye konuşmuştu.
Veliaht Prens bin Selman’ın ziyaret tipi, gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın başvurduğu akabinde Körfez bölgesinde kalacakları birinci ziyaret olması açısından ehemmiyet taşıyor.
İlişkilerde olağanlaşmaya nasıl gelindi?
Suudi Arabistan’ın İstanbul Başkonsolosluğuna 2 Ekim 2018’de giren gazeteci-yazar Cemal Kaşıkçı’dan bir daha haber alınamamış, daha sonra öldürüldüğü ortaya çıkmıştı. Türkiye’de Suudi Arabistan ve bilhassa cinayet satın almakla suçladığı Veliaht Prens için sert bir siyaset takip etmiş ve cinayeti memleketler arası kamuoyunun her yerde yaşaması için çaba sarf etmişti. Sorumlular için ayrı ayrı iç hukuk yollarına da başvurulmuştu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan cinayetinin akabinde Aralık 2018’de yaptığı açıklamalar ile milletlerarası basında kaleme alınan makalelerde sert sözler kullanılmış ve “İslam dünyasından kimi kesitler ve ülkeler ne yazık ki doların ve riyalin kurbanı olanlar bu olayların karşısında hakkı ve hakikati söylemediler. “dedi.
“Kaşıkçı, başkonsoloslukta ne yazık ki zayıfça bir operasyonla şehit edildi. Veliaht Prens dedi ki, ‘Cemal Kaşıkçı başkonsolosluktan çıktı’. Ya Cemal Kaşıkçı çocuk mu? Dışarıda nişanlısı var. Onu giderken uzakta mı? Bunlar enayi zannediyor. Bu millet enayi değil hesabı Sormayı bilir ve tabi dedik ki biz açıkları açığız. Suudi Arabistan (kayıtları) almak istedi, kusura sihirbazlık o kadar değil. Dinletiriz, göstermez lakin bırakmaz. Verelim de ondan sonra bunlar yok mu olur?”
Ancak geçen yıllarda ABD’nin eski Lideri Donald Trump’un yerine Demokrat Parti’den Joe Biden’ın gelişi, İsrail ile Arap ülkelerinin ortasında başlayan yakınlaşma, ekonomik nedenler şeklinde faktörlerle Körfez bölgesinde istikrarlar değişti.
Bu bölgedeki bölgesel sıkıntılı olduğu ülkelerdeki normalleşme adımlarını başlatan Türkiye, hem bölgesel dengelerin alanı hem de içinde yer alan ekonomik darboğaz ve sıcak paranın sıcaklığının da tesiriyle Suudi Arabistan ile münasebetlerini onarma yolunun gidişine karar verdi.
İstanbul 11’inci Ağır Ceza Mahkemesi, Adalet Bakanlığı’nın olumlu görüşü üzerine Cemal Kaşıkçı davasını Nisan ayında Suudi Arabistan’a devretti ve böylece Riyad’ın ilişkilerinin değişmesinin önünde pürüz görüldüğü konu aşılmış oldu.
Bu gelişmenin akabinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Nisan ayı sonunda Suudi Arabistan’ı ziyaret ederek daha önceki ağır tarifelerle görüştü ve Veliaht Prens ile görüştü ve birlikte fotoğraf verdi. Erdoğan’ın görüşmelerinin akabinde Riyad idaresinden iade-i ziyaret edilmesi bekleniyordu.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Suudi Veliaht Prens Muhammed bin SelmanFotoğraf: Murat Kula/AA/picture Alliance
Veliaht Prens ile ilgiler neden onarılıyor?
Bu genel Kaşıkçı cinayeti nedeniyle bin Selman’ı sert lisanla eleştiren liderler yer ortasında ABD Lideri Joe Biden’ın Temmuz ayı ortasında Suudi Arabistan’a gitmesi bekleniyor.
Peki Türkiye ve ABD’de dahil olan ülkelerin Kaşıkçı cinayetinin geri planında Veliaht Prens ile bağları onarmasının gerisinde yatan sebepler neler?
Türkiye’nin eski Katar büyükelçilerinden Mithat Rende Muhammed bin Selman’ın Ankara ziyaretini genel manada Türkiye’nin bölgedeki İsrail, Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır’daki ülkelerle kattığı normal adımlarının bir bölümü olarak kıymetlendiriyor.
Ukrayna savaşıyla birlikte artan petrol fiyatlarının yalnızca Türkiye’yi değil başka ülkelerde de Riyad’a karşı yumuşamaya mecburen de olsa ittiğini söylüyor Rende, kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Ukrayna savaşı ve Avrupa’nın karşı karşıya bulunduğu güç krizi ile çaba için, ki kış geldiğinde daha önemli biçimde hissedilecek bu kriz, dünyada ekstra kapasite olan birkaç ülkeden birisi Suudi Arabistan. Bu ekstra kapasitenin kullanılması gerekiyor, değerleri 2-2,5 milyon varil Biden bunun için gidiyor. Biraz da iş başa düştü yani. Gerçek politik uygunluğu bir duruma denilebilir, davranışınızı beğenmeyebilirsiniz lakin bir sonuçta da çalışmak mecburiyetindesiniz.”
“Veliaht Prens’le bir 50 yıl mı?”
Nişantaşı Üniversitesi Öğretim Üyesi Ali Semin de Veliaht Prens ile münasebetlerin oynanırken bölge istikrarlarının oyununun yanı sıra Kral’ın sıhhat parçalarının giderek kötüleşmesine de işaret ediyor.
Kral Selman bin Abdülaziz Al Suud’un çok yaşlandığını ve önemli sıhhat sıkıntılarının bulunduğunu hatırlatan Semin, işlerin tamamını Veliaht Prens’in yürüttüğünü söylüyor ve şöyle konuşuyor:
“Bu yalnızca ABD için değil, Türkiye için de bir risk. Krallık görevi artık üçüncü nesila geçiyor. Şu anda Veliaht 37 yaşında ve bir 50 yıl misyonu götürse… Siz 50 yıl krizde bir hükümdarla birlikte olmak demektir. Ayrıyeten şu anda bir değil de baba hayatlar kaybettikten ve iktidara geldikten sonra Veliaht ile zamanlama bağlantısı daha çok reaksiyona yol açar. Onun için Türkiye’nin bu basamakta kral hayatlarını kaybetmeden önceki bir adımın atılması gerekiyordu.”
Büyükelçi Rende ise Suudi Arabistan’da krallığın tahminen daha kolay olabileceğinin lakin sürdürülmesinin o kadar kolay olmadığını belirterek, “Çünkü orada çok önemli istikrarlar kelam hususudur. Şu anda Veliaht Prens kontrolü tam olarak görünüyor. Ama hiç aşikâr olmaz. Körfez ülkesinde ve Ortadoğu’da kimin ne vakit ne kadar ıslak tabanda yürüdüğünü hiç bilemezsiniz” yorumunu yapıyor.
Kaşıkçı cinayeti unutuldu mu?
Bin Salman’ın ziyareti öncesinde Kaşıkçı cinayetinin unutulduğu ile ilgili tenkitler devam ediyor.
Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın sonuçları milletlerarası toplum tarafından reaksiyonla karşılanmıştıFotoğraf: Depo Photos/imago görselleri
Dış siyaset yorumlarına bağlı olarak mevzuya “reel politik” bakış açısıyla bakmak gerekiyor. Ali Semin, “Kaşıkçı olay çok büyük ve insanlık dışı bir olay” derken, bununla birlikte memleketler arası ilişkiler ilişkileri hiçbir idare “kalıcı düşman ya da kalıcı dost” olmadığını belirtiyor.
Semin, yalnızca Türkiye ile Suudi Arabistan ortasındaki bağların değişmediğini, bölgedeki ülkelerin birbirini ile bağlarında de farklı bir kademeye gittiğini belirtiyor, Türkiye açısından yalnızca Katar üzerinden bir Körfez siyasetinin ya da yalnızca Katar üzerinden bir Ortadoğu siyasetinin tam manasıyla sonuç vermediğini kaydediyor.
Emekli Büyükelçisi Rende ise Kaşıkçı cinayeti ile kontaklı tenkitlerle ilgili olarak Körfez ülkelerindeki kraliyet dönemlerinde “cezasızlık” durumuna dikkat çekiyor. Bu prenslerin güya “insan üstülermiş” şeklinde yetiştirildiğini ve bunun için de onları bir çeşit “kibre” sevk etmeye başladığını söyleyen Rende, şöyle konuşuyor:
“Çok kolay zenginliğin de verdiği bir kendini çok muktedir hissetme hali içindeler. Bu kibir ve çok muktedir hissetme hali bir cezasızlık tarihlerie de yol gösterir. Yani ‘ben katılırım, isterim, olmayacak şeyler de isterim, olmayacak şeyler de yapılır. Sonra kısaca para öderim yani , bunun parasını da öderim’ şeklinde.”
Rende, bölgedeki günlük projeksiyonunda ise İran, Türkiye, Mısır, İsrail, Suudi Arabistan şeklinde bölgesel güçlerin ortasındaki çabanın devam edeceği ancak bireysel vakitte diyalog kapısının da açık kalması belirtildiği, “Aksi halde Ortadoğu’da etnik, dini, mezhepsel olarak devam edecek ve kan Akacaktır. Yani istikrar için refah lazım, ekonomik işbirliği lazım” diyor.
News
