Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in açıklamasına göre yeni iktisat idaresinin temel gayesi, sürdürülebilir yüksek büyüme için mali disiplinin tesisi ve fiyat istikrarının işletilmesi.
Buna göre iktisatta bir yandan faiz artırımlarıyla fiyat istikrarı sağlanıp enflasyon denetimi karşılığında alınmaya çalışılırken, öte yandan bütçedeki yükü hafifletmek için mali disiplin uygulaması.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da Kıbrıs ve Azerbaycan ziyaretlerinde uçakta gazetecilerin sorularını yanıtlarken, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in Merkez Bankası’yla bir arada atacağı adımlarla “kabullendikleri” bildirisini verdi.
Mali disiplin, iktisat siyasetlerine uygun olarak kamu harcamaları, vergi ve borçlanma siyaset araçlarının kullanılması hedeflenen ölçülü bir bütçe açığının yakalanması olarak tanımlanıyor. Türkiye’nin bütçe açığı Ocak-Nisan devrinde 382,5 milyar TL’ye çıkarken, dört ayda bir yıl sonu için bütçe açığı yüzde 58’ine ulaştı.
Ücretlileri neler bekliyor?
Peki bu maksatlar gerçekleştirilirken Türkiye’de yayınlanmamışları nasıl bir süreç bekliyor? Uzmanlar, kemer sıkma siyasetlerine paralel acı reçetesinin gündemde olduğuna işaret ediyor.
DW Türkçe’ye konuşan vergi uzmanı Ozan Bingöl, “Yeni Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek periyot teslim merasiminde ‘sürdürülebilir yüksek büyüme’, ‘mali disiplin’ kavramlarını birlikte zikretti. Bu kavramlar, maliye literatürüne bilinen kişiler için gelecek devirde bir acının yazılacağı manasına gelir” diyor.
Yerel seçimlere kadar “sürdürülebilir yüksek büyüme” kısmı önceleyen siyasetler olsa da seçim sonrası giderlerin önemli ölçüde kısıldığı, fiyat artışlarının sınırlandığı, kamu yatırımlarının azaldığı, gelir artırıcı rutinin devreye sokulduğu, yeni vergiler ve artışların olduğu “mali disiplin” periyoduna girildiğini söyleyen Bingöl,: ” Elbette, bu periyotta bir yol kazası olup da yolda Bakan yahut Merkez Bankası Lideri hükümet otobüsünden indirilip onlara güle güle denilip günah keçisi ilan edilmezler ise.”
Bingöl’e göre orta dereceli Türkiye’yi nasıl bir maliye siyasetinin beklediği ile ilgili en ince ipucunu bütçe istikrarı, daha gerçek tabirle bütçe açığını sağlıyor.
Vergi uzmanı Ozan BingölFotoğraf: Privat
Açık 20 milyar doları aştı
2023 Merkezi İdare Bütçesi’nde yer çalışmasından pek çok harcama kaleminin, ardından bütçenin sarfiyatlar tablosuna eklendiği işaretlere eden Bingöl, “EYT, sözleşmelilerin takıma ayrılması, bütçede harcama oranı üzerinde işçi artırımı çalışması, emekliye bayram ikramiyesindeki artış, en düşük emekliliğin maaş kesintisi, harcama harcamaları , doğal gaz için bir kalemde bütçeye 40 milyar olarak genişlik yük, büyüklükte 2,5 satışa ulaşan kur muhafazalı mevduatın bütçeye hayırlı olsun yük buraların ortasında” diye konuşuyor.
Doğal gaza sıfır fiyat uygulanarak mayıs ayında doldurma kâğıdı üzerinde yüzde 40’ın altında düşürülmüş, vatandaşın ödediği doğal gaz faturası seçim yatırımı olarak bütçeden karşılanmıştı.
Yılın birinci dört ayı gerçekleşmelerine göre bütçe açıklarının 2022 yıl 2,75 kırılabileceğini, dört aylık ortalama dolar kuruyla ise 20 milyar doları aştığını vurgulayan Bingöl, geçen yılın döngülerinde bütçe açıklarının ortalama döviz kuruyla 8,40 milyara tekabül ettiğini, buna göre dolar bazında bile 2,39 katlık bir artışın kelam konusu olduğunu tabir ediyor.
Seçim iktisadı nedeniyle eklenecek yeni harcama kalemleri de dikkate alınarak yıl sonunda bütçe gayesinin çok üzerinde bir açığın ortaya çıkması beklenen gören Bingöl, “Mayıs yerindeki bütçe verilerinde yaşanacak kısa süreliğine rahatlamaya almak gerekir” yorumunu yapıyor.
Peki artan bütçe açıkları yeni vergilerin habercisi mi?
Bütçeyi gelirlerin toplandığı ve harcamaların gerçekleştiği bir havuza benzeten Bingöl, “Havuzun musluklarını sonuna kadar uzatabilir, havuza yeni musluklar eklemişseniz, yani bol bol harcamışsanız, bunun anlıksi için er ya da geç vergilerin tamamlanması kaçınılmazdır. Kısa devirde borçlanma araçlarına başvurulsa da uzun devirde hesaplama olan vergiler ortaya çıkacak” sayıları kullanıyor.
Bu nedenle pek çok vatandaş için önümüzdeki birkaç yılın şiddetli geçeceğini vurgulayan Bingöl, yeni vergiler ve vergi artışlarıyla sık sık bir biçimde karşılaşılacağını söylüyor. Bingöl’ün potansiyeli bu potansiyele yönelik periyotta ortaya çıkabilecek vergisel önlemler şöyle:
İletişim üzerinden alınan Özel Bağlantı Vergisi tutarlarında artış,
Alkollü içeceklerin üzerindeki ÖTV kalemlerinde vergi artışları,
Taşıtlar üzerindeki ÖTV oranlarının elemanı,
Yurt dışı yolculardan taşınan telefonlardaki ücretlerin fiyatının değerli düzeyde olabileceği,
Pek çok harç kaleminde artış yapılması,
Damga vergisi oran ve maktu meblağlarında artış,
BSMV oran yahut kapsamındaki birleşme artışları,
Bir keze mahsus Ek Motorlu Taşıtlar Vergisi,
Bir kereye mahsus Ek Gayrimenkul Vergisi,
Ekonomik değişim emareleri ile birlikte 1994 yılında 5 Nisan Paketi’nde yer alan çeşitten ekonomik istikrar vergisi, Net Etkin vergisi ve gibisi vergilerin tek seferlik olarak hayata,
Trafik cezalarının daha ağır durması,
Vergi kontrollerinin ve vergi incelemelerinin yapılması (özellikle matrah/vergi artırımı yapmak için)
Kurumlar oranlarında birkaç puan vardır
Vergi artışları Türkiye’de yüksek enflasyon karşısında görülenlerin alım gücü düştüğü bir devirde devreye girecek.
İktidarın düşük faiz politikası nedeniyle Ekim 2022’de yüzde 85,5 ile 24 yıl boyunca doruğa ulaşan enflasyon son resmi bilgi bilgisayar kâğıdı üzerinde yüzde 40 düzeyinde bulunuyor. Enflasyonun son birkaç haftadır yaşanan kur artışlarıyla birlikte gelecek aylarda daha da yükselmesi bekleniyor.
TL döviz karşısında paha değiştirici. (Arşiv)Fotoğraf: resim ittifakı/dpa/S. Suna
Sabit gelirlilerin alım gücü düşüyor
Ücretlerin ve genel manada gelirlilerin yüksek enflasyon ortamında hayat pahalılığının en büyük kesintileri olduğunu lisana getiren Ozan Bingöl, “Gelirleri. Yıllık yahut altı aylık dönemle artışlar olabilir. Ancak enflasyon kırığı artırımlarla her gün, hatta her saat ceplerindeki para kesilir. Bu nedenle, Aldıkları maaşın tümünü harcamak zorunda olan yasal değiller, dolaylı vergilerin hakim olduğu vergi sistemlerinde oransal olarak zenginlere göre daha yüksek vergi öderler” diyor.
Hayatın pahalılığı ile gayretle geçeceğini tabir eden Bingöl, ayrıyeten, mali disiplin, küresel rekabet, cari açık olmak üzere mahallî seçimler sonrasında fiyat artışlarına da fren konulacağı görüşünde.
Bingöl, “Özetle, içinde ekonomik imkanın faturası yüklü olarak dar gelirlinin süresi devam edecek. Ülkeyi bu durumda sokanlar, kur muhafazalı mevduat olmak üzere bir uygulamayla yalnızca 2022 yılında devlete (Hazine, TCMB ve vergisel teşviklerle) 200 milyar liranın üzerinde yükleyenler bir ‘ohh’ Etraf hukukundaki ‘kirleten öder’ içerenni maliyede uygulasanız yanlış siyaset yapanların üstüne giyecek elbisesi kalmıyor” yorumunu yapıyor.
Temmuzda ÖTV en az yüzde 7,8 artacak
Türkiye’de Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) biriken birikimlere altı aylık periyotlar şu anda otomatik olarak artırım yapılıyor. Bunların ortasında en öne çıkanları ürünleri ile tütün ürünleridir.
Bu ürünler maktu ve minimum maktu halindeki ÖTV’leri ocak ve temmuz dönemlerinde, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından ilan edilen üretici fiyat endeksinde (ÜFE) son altı ayda ortaya çıkan değişim oranında otomatik olarak artırılıyor. Bu artışın olmaması için Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bu istikamette bir karar alması ve bunun Resmi Gazete’de yayımlanması gerekiyor.
Ozan Bingöl, Cumhurbaşkanı’nın sigara ve içme içeceklerinde ÖTV artışının ötesinde bir karar almayacağı Haziran 2023 ÜFE’nin kaydedildiği da “sıfır” olacağı otomatiküyle 3 Temmuz 2023 sabahı otomatik ÖTV artışının arttığı yüzde 7,8 oranında işaret ediyor. Bingöl’e göre Haziran ÜFE oranının sıfırın üzerinde yahut altında rakiplerine göre bu oran artabilir yahut azalabilir.
“Ancak görünen o ki yüzde 8’ler civarında bir otomatik ÖTV artırımı alkol ve sigaradan bizi bekliyor” diyen Bingöl ekliyor: “Alkollü içecekler ve sigara ÖTV artırımında Cumhurbaşkanı’nın kullanabileceği yetki de kelam konusu. Başkan ÜFE sayısını bağımsız olarak da ek ÖTV artırımı yapabilir 3 Temmuz günü daima bir aradadır.”
Türkiye’deki vergi sistemi adil mi?
Türkiye vergi sistemi Katma Kıymet Vergisi (KDV), ÖTV amacıyla harcama ve tüketim üzerinden alınan dolaylı vergiler, genel vergilerin büyük bir kısmı oluşur. Gelişmiş dolaylı vergilerin toplam vergileri içindeki tıslama yüzde 30-40, dolaysız vergilerin yani yarar üzerinden alınan vergilerin hissi yüzde 60-70 oranında Türkiye’deyken bunun tam aksisi kelam konusu.
Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü (OECD) verilerine göre, 2021 yılında Türkiye’de GSMH’nin gizli yüzde 3,03’ü gelir vergisi olarak toplandı. Bu oran Almanya’da yüzde 10,52, ABD’de ise yüzde 11,20 oldu.
Resmi rakamlarına göre, 2022 yılında Türkiye’de vergi gelirlerinin yüzde 13,6’sı gelir vergisi, yüzde 19,3’ü kurumlar vergisi ve yaklaşık yüzde 3,2’si servet vergisine ilişkindir. Geriye kalan yüzde 64’lük vergi geliri ise dolaylı vergilerden, yani KDV, ÖTV, damga ve harçlardan oluşmaktadır.
“Türk vergi sistemi pek çok tarafıyla vergi adaleti açısından sıkıntılı” diye konuşan Bingöl’e ait ise adaletsizlik yalnızca dolaylı-dolaysız vergilerin tutarlarıyla sonlu değil.
Pahalılık önlenemiyorFotoğraf: DW/U. Danişman
Kazanç üzerinden alınan vergilerde, sermayeden mi yoksa emekten yana mı bulunduğundan da değerli olduğunu vurgulayan Bingöl, Türkiye’de pek çok sermaye geliri için sabit vergi oranı yahut vergi istisnası kelam konusuyken Fiyatlar üzerinden yüzde 40’a kadar çıkan artan oranlı vergilemenin olduğuna işaret ediyor. Bingöl, “Vergi dilimlerinin kesilmesinde yine değerleme oranlarının yüzde 5’e kadar olan kısımlarının alınmaması, bu yolla yapılmayanlara bilinmeyen vergi artırımı yapılması da başka bir örnektir” diyor.
Kur muhafazalı mevduattan 10 milyon lira gelir elde eden birinden bir kuruş vergi alınmasızken ödemesi üzerinden bile damga ücreti verildiğine dikkat edilmesi Bingöl, “Bu da vergi sistemimizin maliye literatüründeki işleyişinin devam etmesi gereken ‘ayırma işlemlerini’ sürdürdüğünü gösteriyor. Sonuçta, vergi politik, vergileme ideolojiktir” tabirlerini kullanıyor.
Hangi model uygulanmalı?
Bir rejim vergi siyasetlerini tasarlarken makro iktisat ve başka maliye siyasetleriyle birlikte hareketlenme, ülkenin içinde bulunduğu ekonomik durumu vergi siyasetlerini şekillendirdiğini tabir eden Ozan Bingöl, vergilendirme konusunda rastgele bir ülke şeklinde toplanıp Türkiye’ye uygulama bir lüksün kelam olabileceğini lisana getiriyor.
“Ancak uzun vadeli bir iktisat modeli oluşturulurken, sistem omurgasını oluşturacak şekilde bir araya getirilmesi temel unsurların gelişiminde ilerlemek mümkündür” diyen Bingöl, şöyle devam ediyor: “Örneğin müdahaleci mi yoksa kalıcı bir vergilemeyi tercih edilebilir mi? Vergilemede adaleti mi yoksa hataları mi önceleyeceksiniz? Ayırma emin olamazsınız emekten yana mı? Yoksa sermayeden yana mı kullanacaksınız? Vergi teşviklerini, istisnalarını, indirimlerini toplumsal ve ekonomik hedeflerle mi yapacaksınız yoksa birilerini güçlü kılmak için mi?”
Devlet sistemi için vergilerin zarurî ve sağlam gelir kaynaklarına dikkat etmek Bingöl, lakin verginin ne üzerinden, hangi oranda, nasıl alındığı; Alınan vergilerin kimlere, mevcute, neden ve nasıl harcandığının kurallara bağlı ve şeffaf bir formda yapılması vurgulanıyor.
Vergi verenler kadar kimlerin vermediğinin de değerli işareti olan Bingöl’e sahip olan Türkiye’de yaşanan en büyük problemler bu alanlarda ortaya çıkıyor.
“85 milyar lira harcama nerede yapıldı?”
Türkiye’de gelinen kayıt kuruluşunda bütçenin de harcamaların da şeffaflıktan uzaklaştığı vurgulayan Bingöl, örnek bütçede 2021 yılına kadar 0 TL olan “Ekonomik/Mali Maksatlı Öteki Transferler” kaleminden son iki yıl dört ayda 85 milyar liranın üzerinde bir harcama yapıldığını belirterek, “Vergi ödemeyicileri olarak istemektesiniz; bu para kimlere, neden ödenmiştir? Bu ‘Diğer’ kalemi nedir? Şeffaflık nerededir” diye soruyor.
Halkın parasını harcayanların onun kuruşun hesabını şeffafça vermek zorunda olduğunu tabir eden Bingöl, bir başka örnek ise Kamu İhale Kanunu ile yapılan ihalelerle ilgili olduğunu söylüyor.
Bingöl’ün performans özellikleri 2014 yılındaki ihalelerin yüzde 73,74’ü açık ihale yöntemi ile yapılırken bu oran 2022 yılında yüzde 57,55’e kadar düştü. Buna karşılık fiyat adabının kullanımında 2,5 kat artış görüldü. İstisna alımları ise iki kez ortaya çıktı.
Şeffaflığın anormalliklerde zayıflık da yolsuzluğun da israfın da önüne geçilemediği lisana gelen Bingöl, “Bizler vergi ödeyicileri olarak 25 kuruşluk gösterdiğimiz ayrıntımızi, son 21 yılda bizlerden tarama 9 ekipmanı 443 milyar 831 milyon lira verginin elde etmeyi gösterdiğini göstermek diye”.
Mali disiplin ve fiyat istikrarını sağlayan Mehmet Şimşek’in ise yeni Orta Vadeli Programı hazırlıklarına başladığı belirtiliyor. Bugünkü kabine toplantısının ana gündemden emin olunması sağlanırken, Mehmet Şimşek’in cuma günü bankadan üst düzey ödemelerle bir ortaya çıkması bekleniyor. Kamuoyuna yansıyan bilgilere sahip olan Merkez Bankası Lideri Hafize Gaye Erkan ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) Lideri Şahap Kavcıoğlu da bankacılarla düzenlenen toplantıda yer alacak.
News
