Resmi bilgiye sahip 50 binden fazla kişinin canına mal olan 6 Şubat’taki Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin akabinde inşaat sırasında yaşanan ihmaller tartışmaya açıldı.

TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası’na göre, Türkiye’de her yıl ortalama 100 bin yeni bina inşa ediliyor. Yapı kontrol sistemi hakkında TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası tarafından geçen hafta yapılan ortak olarak belirtildi, “4708 numaralı Yapı Kontrolü Hakkında Kanunu ile kurgulanan sistem, kontrol hizmetinin kamusal olarak belirlenmiş ve kontrol hizmeti ticarileştirilmiştir. Ancak yapı kontrol hizmeti piyasa istikrarlarına ve hür piyasanın işleyişine terk edilemez. “deniliyor. TMMOB’a bağlı olarak bu yasa kapsamında yeni yapıların inançlı ve kaliteli olması sağlanamıyor.

“4708 Sayılı Yapı Kontrolü Hakkında Kanun” 2001 yılında gizli girdi. Kanun, 10 yıl boyunca 19 pilot vilayet biliyordu. Ocak 2011’den sonra ise ülke genel olarak gösteriliyor. Kanunun birincisi yayınlandı; “Can ve mal masraflarının temini imar planına, fen, sanat ve sıhhat kurallarına, ayrılmış uygun kaliteli yapı yapılması için proje ve yapı kontrolünün sağlanması ve yapı kontrolüne ait adaptasyon ve temelleri düzenlenmesidir” sözleriyle düzenleniyor.

“Sistemin temeli bozuk”

Halihazırda kullanılan yapı kontrol yönetiminde, sonuncusu 23 Aralık 2022 tarihinde olmak üzere 19 kere süreç devam ettidi. DW Türkçe’ye konuşan TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Lideri Nusret Suna’ya göre, sistemin parçalanması var.

“Kamu işinin yapıldığı bir kontrolden bahsediyoruz lakin bu kontrole ticari olarak bakılıyor. Firma, ‘Benim burada para kazanmam lazım. Para kazanmak için harcamaları azaltmam gerekiyor’ diyor. Mühendis, mimara, teknik çalışana az fiyatla daha az takımla kontrol yapmak durursa olmaz.”

Yapı denetimi kim yapıyor?

Yapı kontrol, mimar ve mühendislerin ortak olduğu Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan eklenecek belgeler alan kuruluşlar tarafından yapılıyor. 2018 yılına kadar müteahhitler istedikleri yapı kontrol şirketiyle mutabakat yaparak kontrol hizmeti alıyordu. Bu sistem, 1 Ocak 2019’da değişti.

Bakanlık, yapı kontrolden bir havuz oluşturdu ve elektronik kura ile sağlama sistemi geçti. ayrıca müteahhitlerin inşa ettikleri yapıların kontrolü için istedikleri yapı kontrol bölümlerinden hizmet almalarının önüne geçildi.

Ancak 2019 öncesinde yapılan yapı kontrol edilebilirlik korkusu oluşuyor. Hatay’da 6 Şubat’ta yıkılmalarında yıkılan kesintilerin yapı kontrolünü yapanların zamanında inşaat harcamaları ve inşa ettikleri binalar için kendi kurdukları yapı kontrollerinden hizmet karşılığında ortaya çıktı.

TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Lideri Nusret SunaFotoğraf: privat

Suna, “Şimdi düşünüyorum: Ben bir iş yapıyorum, beni başarısızlığınız için yardım ediyorum. Para verirse ‘Gel, beni denetler’ diyorum. Bu sağlıklı bir şey mi? Hem para değiştirir hem ‘Beni denetler’ diyeceğim” diyor.

Yapı kontrol şirketindeki gelişmelerin yaşanması

Yapı Kontrol Kuruluşları Birliği Derneği’nin bilgilerine göre, son altı yıllık kayıtlara sahip inşaat ruhsatı alanları yüzde 15 oranında azalırken, yapı kontrol şirket sayısı elektronik ortamdan sonra vilayet en az yüzde 20 oranında arttı. Dernek, rekabetin elektronik işlemlerinin ardından uygulamalarda müteahhitler ile yapı kontrol merkezlerinin ortasındaki ayrışmaların da arttığına dikkat çekiyor.

Nusret Suna, “Yine müteahhitle yapı kontrol firması karşı karşıya geliyor. Kendisi seçmiyor lakin ilgiyi o devam ettiriyor. Gelişmiş kapsamlı mal sahipleri kontrol yaptırır. Bizde mal sahipleri müteahhitlere yetki veriyor. Kurda kuzuyu emanet ediyoruz. Vatandaşın şuurlu olması lazım” diye konuşuyor.

Mevcut sistem içinde yapı kontrolünün yordamasına uygun kontrol yapılması da kâfi olmayabiliyor. DW Türkçe’ye konuşan Yapı Kontrol Kuruluşları Birliği İstanbul Şubesi Lider Yardımcısı Mehmet Emin Çelik, yakın zamana tanıklık eden bir kontrolü anlatıyor.

“Darıca’da bir yapıda kontrol şirketi bir binayı denetlerken 2019 sonrasında yönetime uygun olmadığını görüyor. Biz belediyeye yazı yazarız, belediye inşaatı durdurulur. Lakin bakıyoruz yapıların belediyenin göz yummasıyla yapılıyor. Yapı kontrol şirketi durdurulduğu bir yerde inşaat neden devam ettiriliyor?”

“Yeni bir kontrol süreci modeli hayata geçirilmeli”

Çevre, Şehircilik ve İklim Durumu Bakanı Murat Kurum, 23 Şubat’ta yaptığı açıklamada, Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin akabinde sağladığı tespitlere ait olduğunu, “Toplam 4 milyon 511 bin bağımsız oyuncudan oluşan 1 milyon 250 bin bina, 11 vilayetimizde eş zamanlı kaldı. Oluşan 164 bin 321 binamız yıkılacak, acilen yıkılacak ve ağır hasarlı olarak tespit edildi.

İnşaat Mühendisleri Odası, yapı kontrolünün ticarileşmesini eleştirerek, uzmanlığa dayalı yeni bir sistem öneriyorFotoğraf: Emre Eser/DW

TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, ticari yanı ağır temel yapı kontrol modeli yerine, dağıtım ve yapılan bölümü değiştiren yapı denetleyicilerinin aktifliğine dayalı, mobil odalarının süresi boyunca faal katılımını sağlayacak yeni bir kontrol sürecinin hayata geçirilmesini öneriyor.

Bu düzenli yapı kontrol sistemi proje kontrolü ve uygulama kontrolünün birbirinden ayrılması, yapı kontrol birimlerinin doğrudan kamu tarafından görevlendirilen üniteler olarak çalışması sağlıklı bir şekilde savunulmaktadır. Yapılan ortak yönetimde, “Yapı kontrol birimleri ile müteahhit ve/veya yapı sahibi ortada rastgele bir mali ve idari ilişki olmamalı” deniliyor.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşılabilirim?