Yeniköy ve Kemerköy Termik Santrali’ne yakıt sağlanması mümkün değildir Akbelen Ormanı’nda yapılan ağaç bölümü için Muğla 1. Yönetim Mahkemesi’nde açılan davanın sonuçlanması beklenmezken, iki santrale ait hukuksuzlukların başlangıcı 1990’lı yıllara dayanıyordu.
Limak Holding ve IC Holding ortak iştiraki Yeniköy Kemerköy Elektrik Üretim ve Ticaret AŞ’ye (YK Enerji) Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından sağlanan depolamanın genişletilmesi için yapılan ağaç kesiti 24 Temmuz’dan bu ayın başına kadar sürdü. Kesiti Bakanlığına bağlı Orman Genel Müdürlüğü gerçekleştirildi.
Esas hakkında karar verilemez
İkizköy Etraf Komitesi tarafından sürdürülmesinin durdurulması talebiyle açılan dava yaklaşık iki buket halinde devam etmektedir. Kamu tasarrufunun kısımlarıyla, davanın temeli hakkında karar verilecek ve önceden uygulamaya müdahale edildi. Muğla 1. Yönetim Mahkemesi’nin gelecek günlerde duruşmasının açılması ve temel hakkında karar vermesi bekleniyor.
Ancak Akbelen Ormanı’nda yaşananlar, iki santral aşırı bölgedeki ekolojik yıkımın son kademesi.
Yeniköy Termik Santrali 1986, Kemerköy ise 1993 yılında işletmeye alınmıştır. Muğla’daki üçüncü termik santral Yatağan ise 1982’den beri aktif.
İlk başvuru 1993’te yapıldı Ben
İzmir Etraf Hareketi Avukatları, Nisan 1993 ve Şubat 1994 tarihli güncellenmiş dilekçelerinde, her üç santralin de mecburî sürgünleri almadıkları ve çalıştırılmalarının ve kamu sıhhati açısından tehlike oluştuğunu belirten Sıhhat Bakanlığı, Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanlığı, Etraf Bakanlığı, Türkiye Elektrik Kurumu’nun (TEAŞ) boyunca olduğu makam idarilerinden termik santrallerin ayrı ayrı süreç yapmaları için talepte bulunuldu. Fakat bu talep kelam konusu makamlarca reddedildi.
Çevre avukatları, Temmuz 1993 ve Mayıs 1994 tarihlerinde santrali için farklı ayrı dava açtı. Aydın Yönetim Mahkemesi’nde açılan davalar yaklaşık üç yıl sürdü. 30 Aralık 1996 tarihinde verilen kararlarda mahkeme, uzman raporlarına dayanarak başvurucuların termik santrallerinin işe alınmasının durdurulmasına ait isteminin yönetim tarafından reddedilmesinin hukuka karşıt olarak karar verdi. Eksperler, santrallerin ölçüsünde nitrojendioksit, kükürtdioksit yaymaları ve mecburi baca filtrelerinin olmadığını saptarken, Aydın Yönetim Mahkemesi’nin kararında, santrallerin kirliliğe neden olduğu, insan sıhhati ve toplamda için ziyanlı ve çalıştırılması halkaları aralıklarlasi izinleri olmadan değerli durumda ziyan vereceğine dikkat iptal edildi.
2021 yılında Yeniköy’deki orman yangınları termik santrali de tehdit etmişti. Fotoğraf: Turan Salcı/Sputnik/dpa/picture Alliance
Ekonomik münasebetler sunuldu
Aydın Yönetim Mahkemesinin kararının Anayasa’ya 30 gün içinde verilmesi gerekirken periyodun Bakanlar Konseyi 3 Eylül 1996 tarihinde santrallerin kapanmasının güç kısıtlamasına ve iş kaybının neden olacağı, bu nedenle bölgedeki turizm gelirinin etkileneceği vararak santrallerin durdurulmasına karar verdi.
Aydın Yönetim Mahkemesi’nin kararları 3 ve 6 Haziran 1998’de Danıştay tarafından da onaylandı. Danıştay, 29 Nisan 1999’da açılan davalı idari makamların karar düzeltme taleplerini de reddetti. Fakat Danıştay kararı da uygulanmadı. Etraf avukatlarının mahkeme kararlarını yerine getirmedeki ihmallerden dolayı Bakanlar Heyeti ve diğer resmi görevliler aleyhinde cezai düzenleme talebi de ilgili Savcılıklar tarafından reddedildi.
Bunun üzerine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) başvuru yapıldı. AİHM, 12 Temmuz 2005’te adil yargılanma özgürlüğüne ait bir karar verdi ve Türkiye’yi tazminata mahkum etti.
35 bin 195 erken vefata yol açtı
Peki mahkeme kararlarına rağmen kapatılmayan santrallerin halk sıhhatine maliyeti ne oldu?
Avrupa Sağlık ve Etraf Birliği’nin (HEAL) Ocak 2022’de piyasaya sürülen raporun ciddiyetini ortaya koyuyor.
Türkiye’de santrallerin neden olduğu kronik kömürün kümülatif sıhhat tesiri ve maliyetinin hesaplandığı rapora göre raporlandığı, Yeniköy ve Kemerköy termik santralleri işletmeye alındıktan 2020 yılı toplam 35 bin 195 kişi erken vefatına neden olduğu, yalnızca Yeniköy termik santrali 23 bin 595, yalnızca Kemerköy termik santrali 11 bin 600 kişinin erken vefatına yol açtı. Yeniköy Termik Santrali’nin 154 bin 343, Kemerköy Termik Santrali’nin ise 78 bin 297 çocuğu bronşit hastası olması yolu açılmış olduğu tespit edildi.
Yıllık sıhhat maliyeti 23 milyar TL
HEAL’in çalışması, Muğla’da bulunan üç termik santralin yarattığı hava yasağının sıhhat maliyetinin, tüm Türkiye’deki termik santrallerin sıhhat maliyetinin neredeyse üçte birine denk geldiğini gösteriyor.
Çalışmaya verdiği Yeniköy Termik Santrali’nin devrede olduğu 1986-2020 ortasında devlete yüklediği sıhhat harcaması maliyeti 508 milyar 500 milyon lirayı bulurken, 1993 yılında çalışmaya başlayan Kemerköy Termik Santrali’nin maliyeti 2020 yılına kadar 260 milyar 400 milyon TL olarak hesaplandı.
Yeniköy Termik Santrali’nin 35 yılda çalıştırıldığı yıllık ortalama sıhhat maliyeti 14 milyar 528 milyon TL iken Kemerköy Termik Santrali’nin 9 milyar 300 milyon TL oldu. Buna göre iki termik santralin toplam yıllık ortalama sıhhat maliyeti 23 milyar 828 milyon TL’yi buluyor.
DW Türkçe Üyesine konuşan Türk Tabipleri Birliği (TTB) Halk Sıhhati Kolu Dr. Ahmet Soysal da HEAL’in çalışmasının bozulmadığını açıkça ortaya koyduğunu belirtiyor.
“Bilişsel gelişimi yavaşlıyor”
Soysal, termik santrallerin yarattığı hava yasaklında baca filtresinin de bir tahlilinin yapılmadığını belirterek, santral olan Dünya Sağlık Örgütü’nün tavsiye ettiği yıllık limit pahaların üzerinde bir hastalık durumunun engellenmesine dikkat çekiyor. Parçacıkların belirsiz (PM) havada tutulduğu katı veya sıvı hususların mikroskobik olup olmadığı en tehlikeli hava yasaklı olarak tanımlanıyor.
Son karşılaştırma oranları: en değerli hava koşullarının iki buğu mikron ve sağlıksız hastalıkları (PM 2,5) ile işaretleyen Soysal, “Bunlar kimyasal yapılarına göre beşerde yalnızca teneffüs sistemi ve akciğer hastalıklarına neden olmuyor, hastalıklarda meydana gelen neden oluyor, sakatlıkların teorik oluşumlarını yavaşlatıyor Düşük yüklü doğum olaylarına neden oluyor. Demans ve alzheimer ile PM 2,5 hava kirliliğinin bağını ortaya koyan yeni çalışmalar var. Çocuklarda matematiksel gelişim açısından gerilik yarattığı süt çalışmaları var” diyor.
Kömür madencilerinin “yerli artık ulusal enerji” telaffuzuyla devam ettirilerek “koskocaman bir alınmaca” olarak niteleyen Soysal, “Güneş ve rüzgar gücü yerli ulusal değil mi? Avrupa’da kömürlü termik santraller mutlaka bir program kapsamında kapatılıyor. Yani Doğu Avrupa ülkelerinin dışında Avrupa ülkeleri Kayıt kömürlü termik santral kalmadı. Türkiye 2015’te Paris İklim Muahedesi’ni imzaladı, 2021’de ayrıldı. Muahedeye hemen 2053’te karbon nötr hale gelmesi gerekiyor. Termik santralleri çalıştırarak karbon nötr hale gelmemiz mümkün değil” diyor.
Aydın Yönetim Mahkemesi, Danıştay ve AİHM kararlarına karşılık Yeniköy ve Kemerköy Termik Santrali çalıştırılmaya devam edilirken, 23 Aralık 2014 tarihinde yapılan aboneliğiyle Limak Enerji-IC İçtaş Güç katılımına devredildi.
Kemerköy Termik Santrali’nin yakınında bir orman yangını (Arşiv).Fotoğraf: Hande Nayman/DHA
Arıtma yatırımı hala bitmedi
İki şirketin ortak katılımı YK Güç ise paylaşılan bilgi notunda, santrallerin yıllık yaklaşık 1 milyar bölübir doğal gaz ithalatını engelleyerek cari açığının kesilmesine katkı sağladığını belirtti ve Akbelen’deki ağaç kesitini savundu. Madencilik faaliyetleri devam etmekte olup, elektrik üretimlerinin 2024 yılı içerisinde zorunlu olarak saklanmasını aktaran şirket ayrıyeten, periyot alınan ünitelerde baca ısıtma arıtma verimliliği sağlanır ve kapasite artırımı için toplam 360 milyon Euro’luk doldurulabilir yatırımın hala devam ettiği işaretlendi.
Aralık 2019’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilen torbaya izin verilmeyen hususla baca filtresi olmayan 13 termik santrale gerekli mevzuata uymaları için kayıtlı olarak 30 Haziran 2022’ye kadar uzatılmış, toplumda olaylara neden olan yasa üyesi Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından veto edilmişti. İklim Siyaseti ve Araştırma Derneği ise Temmuz 2021’de yayınlanan “Özelleştirilmiş Termik Santraller ve Etraf Mevzuatına Ahenk Süreçleri Raporu”nda, Yeniköy ve Kemerköy santrallerinin de yerlerdeki yer aldığı 1 Ocak 2020’de 13 kömürlü termik santralin ve önceden olduğu yerde çevreyi bozmaya devam edeceği ve hala çevre mevzuatına uyumsuzluk ortaya çıkmıştı.
Maden ocakları İkizköy’e dayandı
İki santrale kömür sağlamak için 15 km boyunca uzanan maden ocakları ise en son İkizköy’e dayanıyordu. Etraf avukatlarının iki santralle ilgili hukuk çabasını 30 yıldır sürdürüyor.
DW Türkçe’ye konuşan ağaç bölümünde direnen İkizköylülerin avukatlarından Avukat Arif Ali Cangı, İkizköy direnişiyle ilgili birinci savaşın kamulaştırmaların iptaline yönelik olduğunu söylüyor.
Maden ocaklarının daha önceki en eski mahalle olan Işıkdere Mahallesi’ni yuttuğunu, kamulaştırmalar sırasında halka verilen garantilerin yerine getirilmediğini ve Ova mevkiye de tebligatlar ayrılmayacağını tabir eden Cangı, bunun üzerine direnmeye karar veren İkizköylülerin yaşama hakları için üç kez daha çaba harcamayı anlatıyor:
“Akbelen Ormanı’nın ağaçları kesilmeye başladıca, vücutlarıyla karşı koydular, bir kısmı durdular. Açtıkları davalardan bir türlü durmayi durdurma durmayınca 17 Temmuz 2021 tarihinde Akbelen ormanı girişine çadırlarını kurarak, ormanı fiilen müdafaa temelinde aldılar. Yangın mazeretiyle şirketin ağaç kesmeye başlaması üzerine, İkizköylüler ve ömür savunucuları yeniden vücutlarını ile karşı durdurdular, bunun üzerine mahkemelerden durmayı durdurma kararları çıktı.”
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Kasım 2020’de YK Güç’e verilmesinin Akbelen’de ağaç kısmıyla ortaya çıktığını ve bu sürece ait Muğla 1, Yönetim Mahkemesi’ne dava açtıklarını yazan Cangı, davada üç kere uzman rapor istendiğini söylüyor.
Akbelen Ormanı’nda ağaç kesiti sürüyorFotoğraf: Bülent Kılıç/AFP/Getty Images
Bilirkişi raporu silsilesi
Cangı, Eylül 2021’deki ilk tazminatta hakim avukatlarına hakaret ettiği için bunun üzerine reddi hakim başvurusunda bulundu, ancak hakim hakkında bir soruşturma açılmadığını aktarıyor.
Mart 2022’deki ikinci eksper incelemesi öncesinde ise Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmelikteki değişiklikle birlikte tapuda zeytinlik olarak kayıtlı olan işlemler madencilik işlemleri önü açıldı. Mayıs 2022’de sağlanan eksper raporunda madencilik rejimi orman ekosistemini büsbütün yok kabul edildi, ayrı ayrı bölgelerdeki tüm kömürün çıkarılabilmesi için kabul edildi Akbelen Ormanı’nın madenciliğe dağıtılması gerçekten de savunuldu. Eksper raporuna itiraz edildi. Ağustos 2022’de ise üçüncü kötü durum yapıldı. Yeniden itiraz edilen raporda, ormanın kömür madenciliğine açılabileceğine uygun olduğu konusunda kanaat bildirildi.
Raporun bilimsellikten uzak hazırlandığı ve bir önceki eksper raporuyla taban tabana esnekliğini belirten Cangı, “Raporda ‘Bölgedeki zeytin ağaçlarının birden fazla 70’li yıllarda verilen maden ruhsatlarından sonra dikildiğinde korunması gerekmeyen’ tabiri dahi yer alıyor” diyor ve ekliyor: “Önceden kurgulandığı çok net Bu rapor üzerine 1 Aralık 2022 tarihinde mahkeme saklamayi durdurma talebimizi reddetti. Bu kapsamdan beri Akbelen Ormanı hukuki teminattan yoksun formda ömür dayanıyordu. Biz ısrarla davanın sonuçlanmadığı ve temeli hakkında artık karardan önceki ormana müdahale edilmemesinin vurgulandığını vurguladık. Lakin buna devam etmek.
Türkiye’de hukukun aşındığı ve yargının misyonunu yapmadığını paylaşan Cangı, “Eğer yargı misyonu yapmış olsaydı şu anda Akbelen Ormanı kesilmemiş olurdu. Yeniköy ve Kemerköy santrallerine ait uygulananyan mahkeme kararlarından olmak üzere aslında önemli bir ekolojik yıkım yaşanmış durumda. Akbelen’de gerçekleşenler son aşamada ” diye konuşuyorum.
“Bu davayı kazanacağız”
Akbelen’deki ağaç bölümü sonrasında tomruklar alanından çıkarılmaya devam edilirken yapılan süreç bununla da sonlu kalmayacak. Toprağın kazınmasıyla ekolojik tabaka de yok olacak. Şirketin paylaştığı bilgi notuna göre tarım alanları ve zeytinlikler de yapılan alana katılmak için bekliyor.
Cangı, “Zira hala ben tez ediyorum biz bu davayı kazanacağız. Muğla Yönetim Mahkemesi’nde kazanamazsak İzmir Bölge Yönetim Mahkemesi’nde kazanacağız. Reddederse Danıştay’da kazanacağız. Danıştay’da kazanamazsak Anayasa Mahkemesi’nde, Anayasa Mahkemesi’nde kazanamazsak Avrupa İnsan Hakları Mahkemede kazanacağız.Zira hukukunun ve insanlığın geldiği aşama prestijiyle tüm hukuksal olarak yerle bir olan bir olayla karşı karşıyayız” diyor.
Santrallerin 30 yıllık geçmişi ise ilgili dava kazanılsa dahi mahkeme kararlarının ne kadar uygulanacağına ait ürün seçenekleri üretiliyor.
News
