Türkiye’de en ağır kayıpların yaşandığı felaketin yaşandığı ülke, üzerinde yaratacağı tesire ait tartışmalar da devam ediyor. En iyimser iddiaya göre milyarlarca noktada kayıp öngörülüyor, performansının vurduğu kentlerin normala döngüsü için uzun yıllar gerekebileceği belirtiliyor.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre zelzeleden etkilenen 11 vilayetten oluşan bölgede GSYH bedeninin yüzde 9,8 düzeyinde bulunan bölge yaklaşık 14 milyonluk bir evde barındırılıyor. Afet bölgesinde iktisat, hem tarım ve hayvancılık hem de başta dokuma, demir çelik ve güç olmak üzere sanayi üretimi üzerinde şekilleniyor.
Örneğin Kahramanmaraş, Türkiye iplik üretiminin yüzde 36’sını tek başına gerçekleştiriyor, Ortadoğu pazarının ihracat oranı olan Gaziantep ise tek başında dünya tek kesim halı üretiminin yüzde 60’ına konut barındırıyor. Türkiye’nin toplam Narenciye üretiminin üçüncü biri Adana’da, Hatay ise Türkiye’nin en büyük demir çelik fabrikasını barındırıyor ve turunçgil üretiminin yüzde 21’ini karşılıyor. Son yıllarda turizm ve gastronomide öne çıkan Şanlıurfa ise aralıklı, pamuk ve mercimek üretimi başı çekiyor.
Ortadoğu ülkelerine ait rapor ve analiz yayınlayan Washington merkezli Ortadoğu Enstitüsünün (Orta Doğu Enstitüsü) günlük yayınlanan raporlarında, hızlanma sonrasında Türkiye’nin yakın gelecekteki yeni bir döviz kriziyle müsabakasını bekleyenlerin giderek arttığı belirtildi. Dr. M.Murat Kubilay tarafından kaleme alınan raporda, Türkiye iktisadının dış finansal şoklara karşı çok bir kırılganlık sergilemeye devam ettiğine ve bu durumun kötü havalara de olumsuz olasıne işaret edildiği belirtildi.
Ekonomist Dr. M.Murat Kubilay Fotoğraf: Privat
DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede ise Kahramanmaraş zelzelesinin iktisada olan tesirlerini 2011’deki Van zelzelesi yahut 1999’daki Marmara performansı ile karşılaştırmanın hakikat olacağını vurgulayan Dr. M. Murat Kubilay, “Van hızı çok kısıtlı bir yerde gerçekleşti. üretim ve finansın toplamı oldu.Bu artış, ortasında.Devasa bir alanı piyasaya sürülmeden finansal sistem çalışıyor, tedarik zincirinde önemli bir kopma yok.Fakat tablo şimdi netleşmedi” diye konuşuyor.
“2023 büyümesi yüzde 1’lere düşebilir”
Deprem öncesinde Güneydoğu bölgesindeki zirai üretimde önemli sıkıntılar baş göstermişti. Bir taraftan kuraklık, diğer taraftan Ocak 2023’te yüzde 142’yi aşan Tarım Eserleri Üretici Fiyat Endeksi, ziraî üretimde değerli bir yavaşlamaya işaret ediyordu. Zelzele sonrasında bölgede bilhassa yem sorunu döngüsü. Üreticilerin kaybettikleri altyapılarının yanı sıra, sürücü ile telef olan hayvan sayıları ve sürekli olarak terk eden çiftçilere ait bilgiler de şimdi net değil.
Murat Kubilay’a eşlik eden zelzelenin altyapıda yarattığı ziyan 10 milyar doları gidecek olsa da asıl olumsuz tesir kendini Türkiye’nin büyüme performansında gelişecek. 2023’te yüzde 3 ila 3,5 büyüme beklenen Türkiye iktisadının bu büyümenin yaklaşık yüzde 2’lik kısmı kaybedebileceği lisana gelen Kubilay, “Bir başka deyişle, kabaca bir hesapla büyümeden yaklaşık 20 milyar dolarlık bir kaybımız” diyor.
Antakya’nın eski kent bölgesi Fotoğraf: Kazım Kızıl/DW
“Enflasyon yüzde 50’nin üzerinde düşüşz”
Deprem felaketi sonrasında yaşanan merak konusu bir sonraki husus enflasyonun ne olacağıdır. Türkiye’de sağlanan faiz indirimi siyaseti ile birlikte son 1,5 yıllık rekor hızla artarak turizm fiyatlarında yüzde 90’lara, üretici fiyatlarında ise yüzde 160’a dayanan enflasyon, baz tesirinin başlamaya başlamasıyla Kasım ayında gerileme trendine girmişti. Son olarak 2023 yılı enflasyonu ise yıllık bazda hile fiyatlarında yüzde 57,68, üretici fiyatlarında ise yüzde 86,46 olarak gerçekleşti.
Recep Tayyip Erdoğan, herkesin önceki yıl sonu enflasyon hesabını yüzde 20 olarak gerçekleştirdiğini açıklamıştı. Fakat kullanılana bağlı olarak zelzelenin yarattığı yıkım sonrasında pek çok mal ve hizmete devam etmek, enflasyonda üst istikametli bir tesir yaratacak. Murat Kubilay’a karşı rastgele bir seçim tansiyonu yahut döviz krizi olmasa bile, enflasyon yılı en güzel yüzde 50 seviyelerde kapanabilecek.
Diğer bir tabirle halkın satın alma gücündeki erimenin devam edeceğini vurgulayan Kubilay, “Bununla birlikte kamu tarafından yapılacak harcamalar için hem mali genişleme hem de ek vergiler patlaması gelecek. Bu da enflasyonu hızlandırıcı bir tesir yapacak” değerlendirmesinde bulunuyor.
“Dolar kurunda yeni ataklar olabilir”
Ekonomideki bir diğer kırılganlık ise dış ticaret açıkları olarak gösteriliyor. 2022’de 110,2 milyar rekor açık veren Türkiye, 2023’e de makus başlamıştı. Ocak ayında 14,4 milyar dolarlık dış ticaret açığı veren Türkiye İktisadında, küresel güç fiyatlarındaki düşüşe karşın ithalat faturası kabarmaya devam ediyor.
Depremin yaralarını sarabilmek ve küresel depremzedenin sorunlarını giderebilmek için önemli bir talep patlama yaşanacağını belirten ekonomistlere göre, bu durum koşullarının olağanüstü seviyedeki zorluklarını dolar kurunda yeni atakların önünü açabilirsiniz. Tüm bunlara bir de seçim tarihindeki belirsizliğin eklendiğini tabir eden Dr. Kubilay, bu durumun da gerçekleşmesinin felaketinin iktisat üzerindeki testlerini artıracağını kaydediyor.
Kahramanmaraş’taki yardım çalışmalarından Fotoğraf: Pakistan Relief IDEA
Depremin tesirlerine ait iddialar farklı
Depremin doğurduğu sonuçların Türkiye İktisadını 2023’te ne kadar etkileyeceği konusunda farklı öngörüler yapılıyor. ABD’li yatırım bankası Morgan Stanley, kazançların Türkiye’ye ait mümkün makroekonomik giderlere ait hazırladığı raporda Türkiye’deki doğrudan konut harcamalarına ait maliyetin 24 milyar dolar civarında olacağı öngörülüyordu. Bu sayının ek bileşenlerin birleşiminde 38 milyar boyunca çıkabileceği iddiasında bulunan banka, bu devirde ithalatta yaşanacak artışın da cari açığa çıkardığı 9 milyar atom ek yük getirebileceğinde bulunabiliyordu.
Afet bölümü şirketi Karen Clark&Company zelzele güvencesi kapsamındaki kayıpların 2,4 milyar dolar kazanacağını açıkladı. ABD merkezli yatırım bankası JPMorgan da fiziki yıkımın yol açtığı doğrudan maliyetin en az 25 milyar dolar olacağı öngörüsünde bulunuyordu. Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) Türkiye’nin GSYH’sinin yüzde 1’e varan bir kayba yol açabileceğini duyurmuştu.
Türkiye iş dünyasının çatı paralarından TÜRKONFED’in hazırladığı 2023 Kahramanmaraş Sarsıntısı Afet Durum Raporu raporlarında yer alan Marmara Sarsıntısı bilgilerinin üretim teknolojisi ile Kahramanmaraş güçlerinin 84,1 milyar dolarlık mali hasar yaratacağı hesaplandı.
“Ekonomik sistem çarpık ve ranta dayalı”
DW Türkçe’ye konuşan Kadir Has Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erinç Yeldan, kazandığı nedeniyle yaşanan insani kayıpların hiçbir maddi kaynak ile karşılaştırılamayacağını, eksik ülke iktisadı açısından bir bilginin çıkarılmasının da mecburilik olduğunu söylüyor. Yeldan, Türkiye’de üretimin batıda ağırlaşmış olmasının sebebi ile zelzelenin vurduğu kentlerde sanayi yahut ziraî üretime kaybedilen kayıpların sonlu iyileşmeyi tabir ediyor.
Kadir Has Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erinç YeldanFotoğraf: Privat
Türkiye İktisadında bölgelerde büyük farklar gösteren çarpık büyüme ve rant sistemi bu zelzele felaketiyle bir kere daha kendini gösterdiğini lisana yapan Yeldan, “Türkiye’nin olmayan sanayi stratejisi ve rant sistemi tabanlı bölüşüm çok anlayışı, akımın yarattığı yıkımdan daha fazla bir yıkıcı yıkıma neden oluyor. Bu hastalığın acısının gerisinde işte bu çarpıklıklar yatıyor” diye konuşuyor.
Bundan sonra sonraki süreçten etkilenen kentlerin ekonomilerini buradan ayrılmak için bütünlüklü bir üretim stratejisine dayalı olmak üzere vurgulayan Yeldan’a sunulan, organik tarım, çağdaş hayvancılık, konferans turizmi, gastronomi şeklinde farklı analizlere yönelmek gerekiyor.
Bölgenin Türkiye’nin geri kalan kısmı için “ucuz iş gücü merkezi” olarak görülmekten vazgeçmenin meydana gelmediği çizen Yeldan, şu anda faaliyet gösterdiği lisana şunu söylüyor:
“Burada kanayan yara bölgeye sürdürülebilir kalkınma hizmetini götürebilmektir. Eksik olan bu bölgesel kalkınma stratejisi hayata geçirilmeden, yalnızca konut ve hastane yapılarak ne bölge iktisadı toparlanır ne de genel Türkiye iktisadı düzeltilir.”
News
